Liên minh Châu Âu (EU) là một trong những thị trường truyền thống và quan trọng của hàng hóa Việt Nam xuất khẩu. Đặc biệt, sau hơn 3 năm thực thi Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), thương mại hai chiều nói chung và xuất khẩu của Việt Nam sang EU đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng. Nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đều ghi nhận mức tăng trưởng rất tích cực như dệt may, giày dép, thủy sản, nông sản... Cùng với đó, tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi liên tục tăng cao.
Trong ấn phẩm “Thỏa thuận xanh EU và xuất khẩu nông sản thực phẩm, dệt may Việt Nam” do Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) thực hiện nêu rõ, cho đến nay, EU chưa phải là thị trường xuất khẩu lớn của nông sản thực phẩm Việt Nam nhưng lại là thị trường có triển vọng đáng kể. Đặc biệt là ở thị trường có giá trị cao và hữu cơ trong bối cảnh xuất khẩu nông thủy sản, thực phẩm Việt Nam đang có nhiều lợi thế cạnh tranh về thuế quan trong Hiệp định EVFTA.
5 năm trở lại đây, kim ngạch xuất khẩu nông sản, thực phẩm của Việt Nam sang EU tăng trưởng đáng kể, từ 4,09 tỷ USD năm 2018 tăng lên đến 5,27 tỷ USD năm 2023. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trung bình của hàng nông sản, thực phẩm từ Việt Nam sang EU giai đoạn 2018-2022 đạt 5,9%, tốt hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trung bình mặt hàng này của Việt Nam ra thế giới.
Đặc biệt, ấn phẩm này cho rằng, dư địa để gia tăng xuất khẩu các mặt hàng này vào EU còn rất lớn khi xuất khẩu hàng nông sản, thực phẩm của Việt Nam sang EU mới chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ, khoảng 0,8% tổng lượng nhập khẩu các sản phẩm liên quan của EU.
Hiện nay, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang thị trường EU là chè, cà phê, gia vị, quả tươi/chế biến, thủy sản, ngũ cốc... Trong đó, xuất khẩu chè, cà phê chiếm tỷ trọng lớn nhất với 7,4%, đứng vị trí thứ 2 trong số các nước xuất khẩu cà phê, chè nhiều nhất sang EU, chỉ sau Brazil. Tiếp theo đó là quả bạch quả và hàng thủy sản.
Cũng theo ấn phẩm “Thỏa thuận xanh EU và xuất khẩu nông sản thực phẩm, dệt may Việt Nam”, EU đang là khu vực đi đầu thế giới trong các nỗ lực chuyển dịch xanh và trung hòa phát thải. Đặc biệt, trong khuôn khổ Thỏa thuận Xanh châu Âu (EGD) - Gói các sáng kiến chính sách xanh đã bao trùm tất cả các lĩnh vực kinh tế của EU và tác động trực tiếp tới hàng hóa nhập khẩu vào EU, trong đó có hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, nhất là đối với nhóm hàng xuất khẩu chủ lực: Chè, cà phê, thủy sản...
Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy - Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển chia sẻ, tại thị trường châu Âu nói chung và Bắc Âu nói riêng, thỏa thuận xanh châu Âu là một chính sách mới và tác động nhiều đến hoạt động giao thương với khu vực này, đồng thời mở ra các khả năng mới cho hoạt động kinh doanh cả trong và ngoài EU.
Một số chính sách/chiến lược có thể nhìn thấy ngay việc ảnh hưởng đến xuất khẩu sang EU là Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), Chiến lược từ trang trại đến bàn ăn (Farm to Fork), Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn, hay là Chiến lược đa dạng sinh học đến năm 2030...
Tương tự, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập của VCCI cũng cho biết, nông sản, thực phẩm là một trong các nhóm sản phẩm của Việt Nam tập trung nhiều chính sách xanh của EU. Nổi bật trong số đó là Chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn” với các định hướng quan trọng về giảm lượng thuốc bảo vệ thực vật và dư lượng tối đa cho phép đối với các chất trong nông sản thực phẩm; giảm lượng thuốc kháng sinh được phép sử dụng trên động vật và dư lượng trong các loại thịt, thủy sản; tăng cường các yêu cầu xanh về thiết kế, chất liệu các loại bao bì đóng gói thực phẩm; điều chỉnh cách thức ghi nhãn, vị trí nhãn, tăng cường các thông tin phải cung cấp cho người tiêu dùng về các đặc tính xanh của sản phẩm; thay đổi các yêu cầu về cách thức nuôi nhốt, vận chuyển, giết mổ vật nuôi...
“Các chính sách xanh nói trên của EU ảnh hưởng tới xuất khẩu Việt Nam theo các cách thức khác nhau, phổ biến nhất là làm gia tăng các tiêu chuẩn “xanh, bền vững” đối với hàng hóa xuất khẩu. Cùng với đó là gia tăng trách nhiệm tài chính của nhà sản xuất cho các mục tiêu “xanh, bền vững”” - bà Nguyễn Thị Thu Trang thông tin và cho rằng, nếu doanh nghiệp nhìn nhận tiêu chuẩn xanh là một xu hướng, dòng chảy chính không thể thay đổi của thế giới thì các doanh nghiệp phải đi theo dòng chảy ấy để phát triển bền vững và lâu dài.
Trong khi đó, để giúp doanh nghiệp trong nước thích ứng với các tiêu chuẩn xanh EU, ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) khuyến nghị, doanh nghiệp cần nhận thức rõ rằng phát triển bền vững ngày càng trở thành xu thế bắt buộc, muốn tham gia vào thị trường toàn cầu, muốn nâng cao giá trị sản phẩm và xây dựng các thương hiệu của Việt Nam, chúng ta phải có phát triển bền vững.
Đặc biệt, cần nhìn nhận những tiêu chuẩn xanh của EU không chỉ đến từ quy định của EU mà còn đến từ chính nhu cầu người tiêu dùng - khách hàng đích của doanh nghiệp, hàng hóa Việt Nam tại thị trường này.
Ngoài ra, bà Nguyễn Thị Thu Trang cũng khuyến cáo, các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu nông sản, thực phẩm trong nước quan tâm theo dõi sát xu hướng xanh ở EU, đặc biệt là các chính sách, quy định pháp luật cụ thể trong triển khai Chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn”; nhận diện kịp thời, chính xác các tiêu chuẩn xanh cụ thể có liên quan tới sản phẩm của mình. Đồng thời, có sự chuẩn bị, đầu tư và hành động từ sớm, từ xa để dần thích ứng và bảo đảm khả năng tuân thủ các yêu cầu bắt buộc khi EU áp dụng chính thức.
“Chiến lược xanh là vấn đề mà doanh nghiệp cần nghiêm túc tìm hiểu, nghiên cứu và thực hành khi muốn tiếp cận thị trường EU lâu dài, cũng như có thể tận dụng tốt hơn các ưu thuế quan trong Hiệp định EVFTA để đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa sang EU cũng như nhiều khu vực khác", bà Nguyễn Thị Thu Trang nhấn mạnh.
Thu Hiên, Tạp chí cộng sản