Theo các nhà quan sát, mối quan hệ thương mại của châu Á với Trung Quốc đang trải qua một sự thay đổi quan trọng, trong đó đáng chú ý Trung Quốc giảm nhập khẩu từ châu Á.

Trong ba năm qua, hầu hết các nền kinh tế trong khu vực đã xuất khẩu ít hơn sang Trung Quốc, đồng thời nhập khẩu nhiều hơn từ Trung Quốc.

Nhìn chung, tỷ trọng xuất khẩu sang Trung Quốc của khu vực châu Á đã giảm xuống 17,9% trong tháng 2/2024, thấp hơn nhiều so với mức cao nhất là 22% vào tháng 4 năm 2021.

Không chỉ tỷ trọng xuất khẩu của châu Á sang Trung Quốc đang giảm mà các lô hàng thực tế cũng đang giảm. Ví dụ, trong 12 tháng tính đến tháng 2/2024, khu vực này đã xuất khẩu 718 tỷ USD hàng hóa sang Trung Quốc. Con số này giảm mạnh so với mức cao nhất là 841 tỷ USD tính đến tháng 3 năm 2022.

Các chuyên gia trong ngành nhận định, sự sụt giảm các đơn hàng xuất khẩu sang Trung Quốc dường như xảy ra vì hai lý do. Thứ nhất, chuỗi cung ứng đang đa dạng hóa khỏi Trung Quốc. Thứ hai, nhu cầu nội địa của Trung Quốc đang suy yếu. Điều này đã đè nặng lên xuất khẩu từ phần còn lại của châu Á sang quốc gia này.

Tuy nhiên, ở Đông Nam Á có một số ngoại lệ. Theo bà Sonal Varma, Chuyên gia kinh tế trưởng phụ trách khu vực châu Á tại Nomura, thị phần của Trung Quốc trong gia công xuất khẩu của Việt Nam đang tăng lên- một dấu hiệu cho thấy Việt Nam đang nổi lên như một trung tâm sản xuất mới. Indonesia cũng đang xuất khẩu nhiều hơn sang Trung Quốc, chủ yếu là niken, sắt và thép, vì các công ty Trung Quốc đang đóng một vai trò quan trọng trong chiến lược của Jakarta nhằm chuyển hướng khỏi xuất khẩu khoáng sản chưa qua chế biến.

Đối với những quốc gia như Thái Lan và Việt Nam, điều này phần nào phản ánh sự chuyển hướng thương mại, khi Trung Quốc xuất khẩu nhiều hàng hóa trung gian được lắp ráp tại Việt Nam và sau đó tái xuất sang thị trường cuối ở phương Tây.

Đồng thời bà Varma nhận định, đây cũng là một phần trong chiến lược thương mại của Bắc Kinh nhằm chuyển hướng xuất khẩu sang các thị trường mới ở châu Á, châu Phi... do các biện pháp hạn chế ngày càng tăng từ Mỹ và châu Âu.

Chuyên gia này cho biết, với việc nền kinh tế Trung Quốc đang phải gánh chịu những thách thức về cơ cấu và những trở ngại địa chính trị, tốc độ tăng trưởng chậm và ít chú trọng vào đầu tư hơn trong trung hạn có thể sẽ tiếp tục hạn chế lượng hàng xuất khẩu của các nước châu Á sang Trung Quốc.

Ngoài ra, Hoa Kỳ đang tăng cường giám sát các chiến lược của công ty Trung Quốc trong việc tránh thuế quan và hạn chế thương mại, đồng thời có thể tìm cách bịt những lỗ hổng cho phép công ty vận chuyển sản phẩm qua các nước thứ ba.. Điều này có nghĩa Trung Quốc sẽ tiếp tục tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới, trong đó châu Á là một điểm đến rõ ràng.

Tuy nhiên, sự phân mảnh về địa kinh tế và vai trò đang thay đổi của Trung Quốc sẽ có một số tác động trung hạn. Trên thực tế, hầu hết các nền kinh tế châu Á cũng sẽ cần tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới và đa dạng hóa các đối tác thương mại để theo kịp tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của chính mình. Điều này có thể dẫn đến việc tăng cường theo đuổi các hiệp định thương mại song phương và đa phương mới.

Bên cạnh đó, các công ty trong khu vực cần chuẩn bị cho sự cạnh tranh lớn hơn từ Trung Quốc, không chỉ ở các thị trường xuất khẩu mới mà còn ở trong nước. Ví dụ, Trung Quốc đang xuất khẩu nhiều hóa chất và ô tô sang Hàn Quốc, ô tô sang Thái Lan và hóa chất, thép, nhôm sang Ấn Độ. Điều này đang làm tăng tính cạnh tranh đối với các nhà sản xuất địa phương và có thể trở thành nguồn gốc của xung đột thương mại.

Khi các công ty đa quốc gia tìm kiếm những khu vực địa lý mới để thay đổi chuỗi cung ứng, các chính phủ sẽ cần phải nỗ lực để thu hút sự quan tâm đầu tư và cải thiện môi trường kinh doanh mạnh mẽ hơn để đa dạng hóa dòng vốn đầu tư nước ngoài.

Kể từ khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001, châu Á đã được hưởng lợi rất nhiều từ sự trỗi dậy của nước này, cả trực tiếp lẫn gián tiếp. Giờ đây, mối quan hệ thương mại của châu Á với Trung Quốc dường như đang trải qua một sự thay đổi mang tính cấu trúc. Đã đến lúc các nhà hoạch định chính sách và các công ty phải nhận ra sự thay đổi này và thích ứng với trật tự kinh tế mới.

Mạnh Tiến, Bộ Thông tin và Truyền thông