Những thay đổi lớn từ thị trường
Cùng với lộ trình giảm thuế theo cam kết tại Hiệp định EVFTA, thị trường EU nói chung và Bắc Âu nói riêng đang đặt ra nhiều tiêu chuẩn về phát triển bền vững áp dụng cho các mặt hàng nhập khẩu vào thị trường này. Để được hưởng những ưu đãi giảm thuế, doanh nghiệp cũng đồng thời phải đáp ứng được các tiêu chuẩn mà thị trường đặt ra.
Bà Nguyễn Thị Hoàng Thuý – Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thuỵ Điển, kiêm nhiệm thị trường Bắc Âu cho biết, xu hướng phát triển xanh, bền vững, gắn với bảo vệ môi trường không còn là mới. Tuy nhiên, các vấn đề này đang dần được luật hóa tại EU. Ví dụ, quy định chống phá rừng của EU được Nghị viện thông qua ngày 29/6/2023, áp dụng từ ngày 30/12/2024 sẽ ảnh hưởng đến các sản phẩm: Gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành, gỗ và một số sản phẩm có nguồn gốc từ chúng. Các doanh nghiệp đưa các mặt hàng này vào thị trường EU nói chung và Bắc Âu nói riêng phải chứng minh rằng các sản phẩm không có nguồn gốc từ đất rừng bị phá gần đây hoặc góp phần làm suy thoái rừng.
Theo đó, phạm vi hàng hóa sản xuất chịu sự điều chỉnh của Quy định này gồm: Gia súc, ca cao, cà phê, dầu cọ, cao su, đậu nành, gỗ và một số sản phẩm có nguồn gốc từ chúng, chẳng hạn như da, sô cô la, lốp xe, hoặc đồ nội thất.
Theo quy định, bất kỳ nhà khai thác hoặc thương nhân nào đưa các mặt hàng này vào thị trường EU hoặc xuất khẩu từ thị trường này phải chứng minh rằng, các sản phẩm không có nguồn gốc từ đất rừng bị phá gần đây hoặc góp phần làm suy thoái rừng. Quy định nhằm giải quyết việc phá rừng, suy thoái rừng và bảo tồn rừng để giảm lượng khí thải carbon và mất đa dạng sinh học.
Kể từ ngày 29 tháng 6 năm 2023, các nhà khai thác và thương nhân sẽ có 18 tháng để thực hiện các quy tắc mới. Các doanh nghiệp siêu nhỏ và nhỏ sẽ được hưởng thời gian thích ứng lâu hơn, cũng như các điều khoản cụ thể khác.
Đối với ngành cà phê, các nhà xuất khẩu phải đảm bảo cà phê của họ không có nguồn gốc từ đất bị phá rừng hoặc suy thoái. Chỉ khi đó, họ mới có thể xuất khẩu cà phê sang EU.
Theo số liệu thống kê từ Trung tâm thương mại quốc tế, EU hiện là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất toàn cầu, chiếm 47,9% tổng trị giá nhập khẩu trên toàn thế giới. EU hiện cũng là thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất của Việt Nam.
Tổng cục Hải quan thông tin, trong 9 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu cà phê của Việt Nam đạt trên 1,2 triệu tấn, thu về hơn 3,1 tỷ USD. Liên minh châu Âu (EU) vẫn là thị trường xuất khẩu cà phê lớn nhất của Việt Nam khi chiếm gần 40% tổng khối lượng cà phê xuất khẩu của nước ta. Khu vực Bắc Âu tuy chưa phải là thị trường lớn của cà phê Việt Nam song đây cũng là khu vực đầy tiềm năng. Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, cà phê chất lượng cao rất được ưa chuộng ở khu vực Bắc Âu. Na Uy, Thụy Điển và Đan Mạch được coi là những "người chơi" quan trọng trong thị trường cà phê đặc sản toàn cầu và việc nhập khẩu cà phê chất lượng cao đã trở thành trọng tâm chính ở thị trường Bắc Âu.
Theo Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam, thông tin việc truy xuất nguồn gốc khó khăn nhất là đối với các nông hộ. Thực tế, nhiều nông hộ có diện tích manh mún, phần lớn chỉ có từ 0,5ha trở xuống. Số diện tích này thực tế là hợp pháp nhưng việc chứng minh nguồn gốc không phải dễ, hơn nữa là vấn đề chi phí để thực hiện truy xuất nguồn gốc. Song, với các doanh nghiệp đã đầu tư bài bản thì việc đáp ứng các tiêu chuẩn xanh và bền vững cũng là cơ hội rất lớn để nâng cao giá trị và thương hiệu.
Giải pháp nào để cà phê Việt vững chân tại Bắc Âu?
Đối với các quy định từ thị trường, Thương vụ Việt Nam tại Thuỵ Điển cho rằng, việc tích hợp công nghệ kỹ thuật số là rất quan trọng để đáp ứng quy định về sản phẩm không phá rừng.
Kể từ ngày 31/12/2024, EU cấm việc bán cà phê có nguồn gốc từ đất bị phá rừng hoặc đất bạc màu đã bị cấm. Quy định của EU yêu cầu các công ty bán cà phê ở EU thu thập tọa độ định vị của trang trại sản xuất cà phê. Các công ty có thể kết hợp dữ liệu này với các công cụ giám sát vệ tinh. Những công cụ này kiểm tra xem các công ty có đáp ứng các yêu cầu của quy định hay không và xác định các khu vực tiềm ẩn có nguy cơ suy thoái đất và phá rừng.
"Đề xuất này cũng phân loại các quốc gia trồng cà phê là có rủi ro thấp hoặc rủi ro cao. Cà phê từ các vùng có rủi ro cao phải đáp ứng các yêu cầu thẩm định nhiều hơn so với các vùng có rủi ro thấp" - Thương vụ nêu rõ.
Bên cạnh đó, tăng khả năng truy xuất nguồn gốc là một khía cạnh quan trọng khác của Quy định mới này. Đối với ngành cà phê, truy xuất nguồn gốc liên quan đến việc liên kết dữ liệu với một cá nhân hoặc một nhóm nhà sản xuất. Truy xuất nguồn gốc làm tăng yêu cầu thu thập dữ liệu cho tất cả các tác nhân trong chuỗi.
Việc thu thập dữ liệu là cần thiết ở mọi giai đoạn của chuỗi cung ứng nếu các nhà sản xuất và xuất khẩu cà phê muốn duy trì hoạt động tại thị trường EU. Để đảm bảo khả năng truy xuất nguồn gốc trong chuỗi cung ứng cà phê, các tác nhân trong chuỗi cung ứng cần ghi lại dữ liệu mỗi khi hạt cà phê thay đổi chủ sở hữu. Bên cạnh tọa độ địa lý của khu vực sản xuất, các loại dữ liệu khác cũng cần được báo cáo như: Số lượng nhà sản xuất làm việc trên mỗi lô; số lượng và chất lượng của hạt cà phê; dự báo năng suất.
Các nhà sản xuất có thể sử dụng các công cụ kỹ thuật số khác nhau để thu thập dữ liệu định vị địa lý. Những công cụ này bao gồm: Các ứng dụng sử dụng GPS của thiết bị để vẽ tọa độ khi đi bộ; máy bay không người lái có thể lập bản đồ bằng cách chụp ảnh từ trên cao; các nền tảng cho phép vẽ các khu vực này từ bản đồ hoặc hình ảnh vệ tinh hiện có.
Mỗi giải pháp đều có những thách thức và cơ hội cụ thể. Truy cập công nghệ và chi phí có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí của doanh nghiệp, cơ sở hạ tầng, kiến thức và ngân sách hiện có của doanh nghiệp. Doanh nghiệp sẽ cần phải quyết định cách tiếp cận phù hợp nhất.
Ngoài ra, tất cả các yêu cầu dữ liệu nêu trên làm tăng tầm quan trọng của số hóa trong chuỗi giá trị cà phê. Các nhà xuất khẩu muốn sử dụng các giải pháp kỹ thuật số cần hiểu công cụ kỹ thuật số nào mình có thể sử dụng để thu thập dữ liệu định vị và truy xuất nguồn gốc. Đồng thời, cần hiểu liệu có đủ kiến thức nội tại để sử dụng những công cụ này hay không. Có thể cần hợp tác để sử dụng các công cụ cụ thể. Đặc biệt, cần xác định các hoạt động quan trọng để thực hiện kế hoạch số hóa của mình, theo dõi kết quả và chuẩn bị mở rộng quy mô.
Về chủng loại cà phê, Thương vụ Việt Nam tại Thuỵ Điển thông tin, sự quan tâm đến cà phê hữu cơ tuân theo xu hướng chung của thị trường Bắc Âu đang phát triển. Cà phê phát triển nhanh nhất trong các loại đồ uống hữu cơ ở Đan Mạch. Người tiêu dùng Thụy Điển cũng ngày càng ưa chuộng cà phê hữu cơ. Các nhà rang xay Bắc Âu và các thương hiệu cà phê luôn có các sản phẩm hữu cơ trong danh mục của họ.
Người tiêu dùng ở khu vực này quan tâm đến các sản phẩm hữu cơ và thương mại công bằng, nên các chứng nhận như Rainforest Alliance-UTZ, Fairtrade đóng vai trò rất quan trọng.
Mạnh Tiến, Bộ TTTT