Sau gần 6 ngày đàm phán tại Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 của WTO - đỉnh điểm là cuộc đàm phán kéo dài 48 giờ không ngừng nghỉ - các bộ trưởng và quan chức cấp cao từ 164 nền kinh tế thành viên đã thông qua một gói thỏa thuận lịch sử. Các thỏa thuận đa phương - với quy mô và phạm vi mà WTO đã không đạt được kể từ giữa những năm 1990 - sẽ giúp ích cho mọi người, doanh nghiệp và thế giới.

Ví dụ, các bộ trưởng đã đạt được thỏa hiệp về một đề xuất đã được tranh luận kéo dài để từ bỏ các biện pháp bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ liên quan đến các biện pháp đối phó Covid-19. Nguồn cung cấp vắc xin Covid-19 hiện tại vẫn phụ thuộc nhiều vào bốn thành viên WTO, chiếm hơn 90% liều lượng xuất khẩu. Như đại dịch đã cho thấy, nhiều khu vực phụ thuộc vào nhập khẩu rất dễ bị ảnh hưởng bởi các biện pháp hạn chế xuất khẩu do các nước khác đưa ra khi đối mặt với các cuộc khủng hoảng trong nước.

Các chính phủ là trung tâm của các cuộc đàm phán tin rằng kết quả - vốn bị các nhà hoạt động y tế công cộng chỉ trích vì làm quá ít và các công ty dược phẩm đã đi quá xa - sẽ góp phần vào những nỗ lực không ngừng nhằm giảm tập trung và đa dạng hóa năng lực sản xuất vắc xin. Điều này có ý nghĩa đối với khả năng phục hồi trong tương lai của nguồn cung cấp vắc xin toàn cầu. Các bộ trưởng cũng cam kết giữ công khai và minh bạch thương mại xuyên biên giới đối với vật tư và linh kiện y tế, điều này sẽ giúp các thành viên tiếp cận tốt hơn với các sản phẩm cần thiết để chống lại đại dịch này - và chuẩn bị tốt hơn cho đại dịch tiếp theo.

Tiếp theo, thỏa thuận mới về trợ cấp nghề cá - cuối cùng đã được ký kết sau gần 21 năm đàm phán - sẽ hạn chế khoản hỗ trợ hàng năm ước tính 22 tỷ USD của các chính phủ góp phần làm cạn kiệt nguồn tài nguyên biển. Bằng cách cấm các khoản trợ cấp góp phần vào việc đánh bắt bất hợp pháp, không báo cáo và không được kiểm soát, cũng như đánh bắt ở vùng biển khơi và trong các nguồn khai thác quá mức, hiệp định thể hiện một bước tiến lớn trong việc bảo vệ sức khỏe đại dương. Thỏa thuận này là thỏa thuận đầu tiên trong lịch sử WTO với mục tiêu chủ yếu là môi trường - cũng khởi động làn sóng đàm phán thứ hai nhằm nâng cao các quy tắc mới về tính bền vững, bao gồm bằng cách kỷ luật hơn nữa đối với tình trạng khai thác quá mức và đánh bắt quá mức.

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với cuộc khủng hoảng an ninh lương thực tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ, các thành viên WTO cam kết làm cho thương mại lương thực và đầu vào nông nghiệp dễ dự đoán hơn, điều này sẽ giúp giá cả ít biến động hơn. Họ đã thông qua một đề xuất để giúp Chương trình Lương thực thế giới bằng cách đảm bảo rằng các hạn chế xuất khẩu quốc gia không ngăn cản cơ quan Liên hợp quốc tiếp cận nguồn cung cấp cho hoạt động cứu trợ nhân đạo mà cơ quan này cung cấp cho hàng triệu người ở các vùng bị ảnh hưởng bởi chiến tranh và thiên tai.

Các thành viên WTO cũng duy trì khả năng dự đoán trong nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu bằng cách gia hạn lệnh cấm áp thuế hải quan đối với đường truyền điện tử xuyên biên giới đã có từ lâu. Quyết định này là tin tốt cho người tiêu dùng phim và trò chơi điện tử được truyền trực tuyến, đồng thời là tin tốt hơn cho hàng triệu công ty vừa và nhỏ dựa vào thị trường và dịch vụ kỹ thuật số.

Ngoài ra, các thành viên WTO đã khởi xướng quá trình cải cách thể chế, thừa nhận rằng tổ chức này cần phải cập nhật và cải tiến cách thức hoạt động. Họ cam kết làm cho hệ thống giải quyết tranh chấp của WTO hoạt động đầy đủ trở lại trong vòng hai năm. Và, quan trọng là các thành viên đã nhận ra vai trò của thương mại và WTO trong việc trao quyền cho phụ nữ, mở rộng cơ hội cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa và đạt được các mục tiêu môi trường toàn cầu.

Sau hội nghị MC12, một tiêu đề tuyên bố rằng “Một bình minh mới cho trật tự thương mại toàn cầu”. Nhưng thành công hầu như không được báo trước. Tất cả, trừ một số cuộc họp cấp bộ trưởng trước đây của WTO đã diễn ra rất ít hoặc bị phá vỡ trong sự gay gắt. Nhiều nhà quan sát nhận thấy rất ít khả năng xảy ra bất cứ điều gì khác biệt lần này, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng và cuộc chiến ở Ukraine.

Chưa hết, sự đồng thuận tại Geneva đã được mọi thành viên WTO tham gia, bao gồm cả Ukraine, Nga, Mỹ, Trung Quốc, Liên minh châu Âu và các quốc gia thành viên, Australia, Brazil, Ấn Độ, Pakistan, Nam Phi và các quốc đảo Caribe và Thái Bình Dương... Đây là chủ nghĩa đa phương tốt nhất. Các thành viên đã vượt lên trên căng thẳng song phương và chọn đầu tư vào hệ thống thương mại đa phương mà trong nhiều thập kỷ đã làm nền tảng cho việc mở rộng thương mại toàn cầu và thịnh vượng.

Các hiệp định đã đưa WTO trở lại hoạt động, chứng minh rằng các cuộc đàm phán đa phương - mà cho đến gần đây ngày càng được coi là khắc nghiệt - vẫn có thể mang lại hiệu quả, miễn là các thành viên vượt qua hàng thập kỷ mất lòng tin và làm việc cùng nhau. Các chính phủ đã làm mới niềm tin vào khả năng của các quy tắc đa phương để tiếp tục duy trì thương mại giữa các quốc gia và khối. Điều đó sẽ làm cho nó có thể tránh được những chi phí nặng nề của sự phân tán kinh tế sâu rộng. Các cuộc cạnh tranh chiến lược tất nhiên sẽ tồn tại. Nhưng loại hợp tác chiến lược xuyên suốt các đường đứt gãy địa chính trị đã thể hiện rõ ràng ở Geneva sẽ là cần thiết, trong thương mại và các lĩnh vực khác, nếu muốn giải quyết các vấn đề của chung toàn cầu, từ biến đổi khí hậu đến chuẩn bị cho đại dịch.

Các biện pháp được áp dụng bởi 600 đại biểu trong phòng họp chính của WTO đã đặt nền tảng cho các thành viên xây dựng lại lòng tin, đạt được các thỏa thuận xa hơn và thúc đẩy các cải cách thể chế rất cần thiết để giữ cho tổ chức phù hợp với mục đích. Mục tiêu của WTO phải là tiếp tục mang lại kết quả cho mọi người trên khắp thế giới. Cách tiếp cận cụ thể này sẽ thiết lập một nền tảng vững chắc để hỗ trợ một WTO trong tương lai.

Thanh Tùng - Bộ Công Thương