Hội nghị Bộ trưởng lần thứ 12 (MC12) diễn ra trong bối cảnh đại dịch toàn cầu vẫn chưa kết thúc, giá lương thực và năng lượng tăng, cuộc chiến kéo dài ở Ukraine, căng thẳng địa chính trị và mối đe dọa liên tục của biến đổi khí hậu. Các bộ trưởng thương mại từ các nước thành viên đã tập trung lần đầu tiên sau 4 năm do hai lần bị trì hoãn vì đại dịch.

Bất kỳ kết quả nào từ hội nghị sẽ được coi là câu trả lời quan trọng cho việc liệu thể chế đa phương có còn khả năng đồng ý về bất cứ điều gì hay không và liệu có thể đạt được sự đồng thuận để cải cách các luật đã lỗi thời và theo kịp với sự phát triển toàn cầu hay không.

Tại sao MC12 lại quan trọng?

Hội nghị Bộ trưởng là cơ quan ra quyết định cao nhất của WTO và thường họp hai năm một lần kể từ năm 1996. MC12 đánh dấu hội nghị cấp bộ trưởng đầu tiên kể từ lần họp gần đây nhất cách đây 4 năm tại Buenos Aires, Argentina. Cuộc chiến ở Ukraine gây thêm một lớp phức tạp nữa cho WTO vốn đã rối loạn chức năng do nhiều thành viên đã thu hồi các đặc quyền thương mại của Nga và từ chối đàm phán các thỏa thuận với các đại biểu Nga. Hội nghị MC12 được mong đợi nhiều nhất với 3 kết quả lớn:

Thứ nhất, Hiệp định về việc chấm dứt trợ cấp đối với thủy sản? Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới, khoảng 34% trữ lượng khai thác thủy sản trên thế giới đã bị đánh bắt quá mức và các cuộc đàm phán đã diễn ra từ năm 2001 mà không có bất kỳ sự đồng thuận nào về việc xóa bỏ trợ cấp tài chính góp phần gây ra khủng hoảng. Theo những người trong cuộc, một thỏa thuận sẽ được thực hiện lần này và một dự thảo thỏa thuận đã được sửa đổi sẽ được đưa ra đàm phán.

Hiệp định, nếu được các quốc gia thành viên thông qua, sẽ cấm tất cả ngoại trừ các quốc gia có thu nhập thấp trợ cấp cho các nguồn cung bị đánh bắt quá mức và các nguồn góp phần vào việc đánh bắt và đánh bắt quá mức bất hợp pháp và không được kiểm soát. Các nước đang phát triển cũng có thể được miễn các quy định về trợ cấp góp phần vào việc đánh bắt quá mức, miễn là họ thực hiện một số điều khoản nhất định. Theo một báo cáo năm 2019 trên tạp chí Science Direct, Trung Quốc là nước trợ cấp lớn nhất cho ngành thủy sản trên thế giới, chi gấp ba lần so với Liên minh châu Âu.

Với tư cách là một quốc gia đang phát triển, Trung Quốc có thể được phép tiếp tục sử dụng trợ cấp, nhưng điều này có thể gây ra vấn đề trong các cuộc đàm phán. Thỏa thuận này có thể bị ảnh hưởng thêm bởi sự bất bình của phương Tây đối với cáo buộc sử dụng lao động cưỡng bức trên các đội tàu đánh cá của Trung Quốc. Mỹ kiên quyết đưa một điều khoản vào thỏa thuận yêu cầu các thành viên tuyên bố cấp trợ cấp cho các tàu đã được chứng minh là sử dụng lao động cưỡng bức, trong khi Trung Quốc phản đối điều khoản đó.

Thứ hai, Miễn cấp bằng sáng chế vắc xin? Vào tháng 3, Mỹ, Liên minh châu Âu, Ấn Độ và Nam Phi đã đạt được thỏa thuận cung cấp miễn trừ bằng sáng chế vắc xin trong ba năm. Nếu thỏa thuận được 164 thành viên WTO chấp nhận, nó sẽ cho phép các nước đang phát triển sản xuất vắc xin Covid-19 mà không bị các nhà phát triển kiện.

Tuy nhiên, các nước đang phát triển đã xuất khẩu hơn 10% vắc xin Covid-19 của thế giới không đủ điều kiện để được miễn bằng sáng chế, trong đó có Trung Quốc. Thỏa thuận đánh dấu sự thỏa hiệp so với đề xuất ban đầu được đưa ra vào tháng 10/2020 của Nam Phi và Ấn Độ yêu cầu miễn quyền sở hữu trí tuệ đối với không chỉ vắc xin mà còn cả các loại thuốc và phương pháp điều trị liên quan khác cho Covid-19. Thỏa thuận được thỏa hiệp vẫn chưa được ký kết bởi các bên liên quan chính, chẳng hạn như Anh và Thụy Sĩ.

Thứ ba, Cải cách WTO? Mỹ và EU đã nhiều lần đưa ra yêu cầu cải tổ WTO để bắt kịp với hệ thống thương mại kỹ thuật số và thương mại hiện nay. Cải cách cũng trở thành vấn đề nhức nhối hiện nay. Vào năm 2019, Mỹ đã làm tê liệt các tòa án kháng cáo của tổ chức - vốn quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp - bằng cách từ chối đề cử các thẩm phán mới. Mỹ khẳng định rằng các luật thương mại hiện hành phải được điều chỉnh hoặc thay đổi để loại bỏ những điểm mơ hồ góp phần vào cái gọi là các hành vi thương mại không công bằng.

Một vấn đề như vậy liên quan đến việc Trung Quốc cung cấp trợ cấp cho các doanh nghiệp trong nước thông qua các doanh nghiệp nhà nước. Theo Hiệp định của WTO về trợ cấp và các biện pháp đối kháng, chính phủ hoặc cơ quan công quyền không thể đưa ra các khoản trợ cấp phân biệt đối xử. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu các doanh nghiệp nhà nước có phải là “cơ quan nhà nước” hay không và liệu các khoản trợ cấp mà các doanh nghiệp nhà nước cung cấp cho các doanh nghiệp trong nước có vi phạm pháp luật hay không.

Việc Trung Quốc gia nhập WTO không dẫn đến việc nước này chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường và các quốc gia thành viên cho rằng Trung Quốc đã không cung cấp khả năng tiếp cận thị trường của mình theo cách tương ứng với tầm quan trọng của nước này trong nền kinh tế toàn cầu.

Các quy định hiện hành của WTO không tính đến ảnh hưởng của nhà nước Trung Quốc đối với các thị trường của nước này. Đàm phán các quy tắc mới và đạt được sự đồng thuận giữa 164 thành viên để giải quyết vấn đề này và các vấn đề khác như thương mại kỹ thuật số và tính bền vững vẫn là thách thức lớn nhất. Về phần mình, Trung Quốc đã nhiều lần phủ nhận việc vi phạm các quy định của WTO, nói rằng họ đã thực hiện đầy đủ các cam kết gia nhập trong khi vẫn duy trì các cam kết đó.

Phát ngôn viên của Bộ Thương mại Trung Quốc, ngay trước thềm MC12, đã cho biết Trung Quốc sẽ “ủng hộ việc cải cách WTO theo đúng hướng” và “ủng hộ sự phát triển bao trùm của hệ thống thương mại đa phương”. Cuộc họp quan trọng diễn ra sau một lễ kỷ niệm 20 năm ngày gia nhập WTO ở Trung Quốc vào tháng 12, và nó sẽ đưa ra một thách thức đối với Bắc Kinh về cách nước này giải quyết mối quan hệ ngày càng phức tạp và căng thẳng với các nền kinh tế lớn khác trong tổ chức, đồng thời theo đuổi vai trò lớn hơn trong quản trị thương mại toàn cầu.

Theo Hội đồng Đại Tây Dương, cả Mỹ và Liên minh châu Âu đều có xu hướng làm việc cùng nhau để xây dựng các quy tắc mới và làm rõ những quy tắc hiện có, để đối đầu với các vấn đề kinh tế của Trung Quốc đặt ra. Nhưng trong khi Liên minh châu Âu đã thành lập một nhóm làm việc chung với Trung Quốc để cải tổ WTO, thì Mỹ lại không có khuynh hướng đưa Trung Quốc vào đàm phán.

Khác biệt nữa của MC12

Bên cạnh các mục tiêu tham vọng được mong đợi, chương trình nghị sự của hội nghị MC12 năm nay có thêm một số nội dung quan trọng khác, đó là: một nhóm gồm 89 quốc gia thành viên sẽ đưa ra tuyên bố chung trong MC12 về việc phát triển và cải thiện dữ liệu phân tách theo giới để có thể đưa ra nhiều chính sách dựa trên giới hơn. Các quốc gia thành viên cũng sẽ đưa ra các sáng kiến ​​nghiên cứu có thể cung cấp thông tin về chính sách thương mại nhằm tăng cường sự tham gia của phụ nữ vào thương mại kinh tế.

Kế hoạch hành động hai năm sẽ được đưa ra sau hội nghị. Australia, Nhật Bản và Singapore - những nước đồng triệu tập các cuộc đàm phán về thương mại điện tử - sẽ đưa ra một tuyên bố trong MC12, nhắc lại mục tiêu đạt được thỏa thuận thương mại điện tử giữa các quốc gia thành viên và đặt ra các mục tiêu liên quan cho năm tới. Thỏa thuận sẽ bao gồm các quy tắc về giao dịch không giấy tờ, an ninh mạng và thuế hải quan đối với truyền điện tử, trong số các khía cạnh khác của thương mại kỹ thuật số. Tổng cộng 65 quốc gia thành viên - đại diện cho hơn 90% thương mại thế giới - cũng sẽ kết thúc các cuộc đàm phán để đảm bảo rằng các quy định trong nước không hạn chế thương mại dịch vụ.