Trước đó, ngày 22/3/2018, Tổng thống Donald Trump đã chỉ đạo đại diện Thương mại Mỹ (USTR) bắt đầu điều tra các hoạt động thương mại “không công bằng” của Trung Quốc được nêu trong Mục 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974. Vào thời điểm đó, những người lạc quan tin rằng có thể tránh được một cuộc chiến thương mại vì hai nước có thể đạt được thỏa thuận nhanh chóng; trong khi những người bi quan cảnh báo rằng nhiều xung đột hơn giữa hai quốc gia vượt ra khỏi yếu tố thương mại vẫn chưa xảy ra, và thậm chí cả một cuộc chiến tranh lạnh mới đã được tính đến.

Trong hai năm qua, Mỹ và Trung Quốc đã tổ chức nhiều vòng đàm phán thương mại khó khăn nhưng vẫn tiến triển. Vào tháng 12/2019, một thỏa thuận sơ bộ đã được công bố. Ngày 15/01/2020, thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 được mong đợi từ lâu giữa hai quốc gia cuối cùng đã được ký kết tại Nhà Trắng ở Washington bởi Tổng thống Donald Trump và Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc.

Đàm phán là một nghệ thuật thỏa hiệp. Rõ ràng, cả hai bên đã có những thỏa hiệp nhất định để đạt được thỏa thuận. Bắc Kinh đã đồng ý tăng mua hàng sản xuất, năng lượng, hàng hóa nông nghiệp và dịch vụ của Mỹ ít nhất 200 tỷ USD trong hai năm và tăng cường bảo vệ sở hữu trí tuệ, tháo gỡ chuyển giao công nghệ bắt buộc và tiếp tục mở cửa thị trường tài chính, v.v.

Để cứu vãn hình ảnh, các quan chức Trung Quốc nhấn mạnh rằng, những thỏa hiệp do Trung Quốc tạo ra thực sự phù hợp với người tiêu dùng Trung Quốc. Nói cách khác, Trung Quốc đã không nhượng bộ chỉ vì áp lực của Mỹ. Thỏa thuận là công bằng. Về phía Mỹ, sự thỏa hiệp dường như đơn giản hơn - giảm cả thuế quan hiện có và theo kế hoạch đối với các sản phẩm của Trung Quốc.

Tuy nhiên, sự nhượng bộ lớn nhất mà Washington đưa ra là để lại những vấn đề nhức nhối đó cho giai đoạn đàm phán tiếp theo, như trợ cấp của chính phủ và ảnh hưởng của nhà nước trong các ngành công nghiệp nội địa của Trung Quốc. Trong thỏa thuận, cả hai quốc gia cũng đồng ý tuân thủ các nguyên tắc của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) về việc tránh thao túng tỷ giá hối đoái. Ngay trước khi ký thỏa thuận, chính quyền Tổng thống Trump đã hủy bỏ quyết định cho rằng Trung Quốc thao túng tiền tệ.

Một số người cho rằng, thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 không phải là một chiến thắng thực sự đối với Trung Quốc hay Mỹ. Tuy nhiên, nó tốt hơn nhiều so với việc không có thỏa thuận. Một thỏa thuận rõ ràng được cộng đồng doanh nghiệp và hầu hết các thị trường chứng khoán trên thế giới hoan nghênh và mở ra triển vọng lạc quan. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gọi thỏa thuận này là “tốt cho Trung Quốc, cho Mỹ và cho toàn thế giới”, trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi đó là “một bước tiến quan trọng, một điều chưa từng được thực hiện trước đây với Trung Quốc, hướng tới một tương lai thương mại công bằng và có đi có lại”. Quan trọng hơn, hai quốc gia cần phải hoàn thành thỏa thuận một cách khẩn cấp, bởi vì năm 2020 là một năm quan trọng đối với cả hai.

Đối với Mỹ, cuộc bầu cử tổng thống tiếp theo sẽ được tổ chức vào tháng 11 này. Tổng thống Trump muốn giành được nhiệm kỳ thứ hai, và thỏa thuận của giai đoạn 1 đã được coi là một chiến thắng. Đối với Trung Quốc, năm nay sẽ đánh dấu thành tựu Mục tiêu thế kỷ đầu tiên là xây dựng một xã hội khá giả ở mức độ toàn diện và xóa bỏ đói nghèo tuyệt đối ở Trung Quốc. Tổng thống Trump sẽ tới Trung Quốc để bắt đầu các cuộc đàm phán về giai đoạn thứ hai của thỏa thuận trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Điều đó là tốt, vì đối thoại luôn tốt hơn đối đầu.

Trong chuyến công du Trung Quốc, Tổng thống Trump dự kiến sẽ có cuộc đối thoại trực tiếp với người đồng cấp Trung Quốc và có khả năng giải quyết nhiều mối quan ngại hơn, đặc biệt là chính sách công nghiệp của Trung Quốc và trợ cấp cho các doanh nghiệp nhà nước. Về mặt biểu tượng, chính quyền Tổng thống Trump cố gắng thúc giục Trung Quốc thay đổi mô hình kinh tế, mặc dù khả năng Trung Quốc chấp nhận yêu cầu này là rất thấp vì đây là vấn đề quan trọng liên quan đến lợi ích quốc gia lớn của Trung Quốc.

Tổng thống Trump chắc chắn sẽ sử dụng chuyến thăm Trung Quốc để mang lại lợi ích cho chiến dịch tranh cử của mình. Nhiều người Trung Quốc hy vọng ông Trump có thể tái đắc cử bởi vì họ coi chính sách của ông Trump là “món quà chiến lược” đối với Trung Quốc trong dài hạn, mặc dù chính quyền Tổng thống Trump đã gây cho Trung Quốc nhiều rắc rối trong ngắn hạn.

Trong thực tế, logic là sự hợp lý. Sau ba thập kỷ cải cách và mở cửa, Trung Quốc đã phải đối mặt với nút thắt của cải cách hơn nữa từ nhiều nhóm lợi ích. Cuộc chiến thương mại có thể được coi là một cơ hội đột phá khác từ bên ngoài, giống như Trung Quốc gia nhập WTO vào năm 2001. Lần này, áp lực bên ngoài của chính quyền Tổng thống Trump, có thể sẽ thúc đẩy Trung Quốc thực sự giải quyết một số cải cách trong nước khó khăn và bắt buộc.

Như Đặng Tiểu Bình đã từng nhận thức về mối quan hệ Mỹ-Trung là “mối quan hệ không bao giờ có thể quá tốt hoặc quá xấu”. Ngay cả khi không có chiến tranh thương mại, sẽ có những xung đột khác giữa hai quốc gia khác nhau về ý thức hệ, chẳng hạn như các cuộc đấu tranh gần đây về các vấn đề của Huawei, Hồng Kông và Tân Cương. Mặc dù thỏa thuận đình chiến giai đoạn 1 đã được đưa ra, Trung Quốc coi cuộc chiến thương mại với Mỹ là một cuộc chiến kéo dài. Trung Quốc đã chuẩn bị cho nhiều thách thức phía trước và họ đang cố gắng biến các tổn thất trong ngắn hạn thành lợi ích trong dài hạn về “giấc mơ Trung Hoa”.

Thành Long, Văn phòng BCĐLNKT