Khi thế giới đổi thay và công nghệ phát triển, ngành nông nghiệp toàn cầu đánh mất dần tầm ảnh hưởng chính trị trong tiến trình đàm phán các hiệp định thương mại.

Thị trường Nhật Bản sẽ sớm mở cửa cho nông sản của người Mỹ và Tokyo cũng xác định sẵn sàng hy sinh ngành nông nghiệp trong đàm phán thương mại với Mỹ để bảo hộ các ngành công nghiệp khác. Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) sẽ cố chống cự một cách không nhượng bộ về nông nghiệp khi đàm phán thương mại với Mỹ nhưng những thương thảo giữa Mỹ và Trung Quốc lại có thể sẽ tiến triển theo hướng có lợi cho những người nông dân Mỹ, giữa lúc cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ sắp tới gần.

Trang mạng chuyên phân tích thông tin tình báo và địa chính trị toàn cầu Stratfor số ra mới đây có bài phân tíchrằng ngành nông nghiệp dù lao đao vẫn sẽ là vấn đề sống còn trong đàm phán thương mại của các nước lớn, ít nhất là trong thời điểm hiện tại.

Trong những năm gần đây, ngành nông nghiệp của Mỹ cũng như nhiều nước khác phải hứng chịu hết cú sốc này đến cú sốc khác. Tài liệu tổng điều tra nông nghiệp trong thời kỳ 5 năm vừa được Bộ Nông nghiệp Mỹ công bố mới đây cho thấy, hình ảnh ngành nông nghiệp Mỹ ngày càng già cỗi, vật lộn với nợ nần và phá sản.

Trong những tháng gần đây, nông dân Mỹ phải đối mặt với tình hình bấp bênh do đợt đóng cửa chính phủ kéo dài và chậm chi các khoản hỗ trợ cho nông nghiệp, chưa kể tình trạng ngành nông nghiệp luôn bị biến thành “con bài” mang đi mặc cả trong các chính sách thương mại của Nhà Trắng. Giờ đây, khi cuộc đua vào Phòng Bầu Dục không còn xa, chính quyền đương nhiệm của Mỹ lại tìm mọi cách để duy trì được sự ủng hộ chính trị của ngành sản xuất thiết yếu này. 

Chính các bang chủ yếu sản xuất nông nghiệp đã giúp ông Trump thắng cử và trở thành Tổng thống hồi năm 2016 nhưng các chính sách thương mại của Mỹ từ đó đến nay lại hy sinh lợi ích trước mắt của nông dân Mỹ để đổi lấy bảo hộ và phát triển các ngành chiến lược khác. Tuy nhiên, khi nhận ra hậu quả to lớn nếu không coi trọng ngành nông nghiệp đúng mức, ông Trump đã lập tức cấp ngay hỗ trợ khẩn cấp cho nông dân và đặt nông nghiệp lên vị trí trung tâm trong các cuộc đàm phán thương mại.

Mặc dù vậy, kể cả có được các cam kết bảo hộ chính trị thì trong tương lai, người nông dân Mỹ vẫn phải đối diện với các xu hướng địa chính trị, nhân tố sẽ làm thay đổi hoàn toàn cục diện ngành vốn được coi là có vị trí trọng tâm trong nền kinh tế Mỹ. Những yếu tố thay đổi về công nghệ và dân số lâu dài sẽ khiến nông nghiệp mất dần tầm ảnh hưởng của nó không chỉ ở Mỹ, mà cả ở châu Âu và Nhật Bản.

Nhưng hiện tại, động cơ chính trị cần những lá phiếu bầu của ngành nông nghiệp và tinh thần dân tộc mạnh mẽ trên khắp nước Mỹ, nhất là đối với những vấn đề như các quy định xuất xứ hàng hóa, đồng nghĩa với việc ngành nông nghiệp Mỹ sẽ vẫn có chỗ đứng danh dự trong các cuộc đàm phán thương mại.

Những yếu tố truyền thống khiến ngành nông nghiệp của Mỹ có tầm ảnh hưởng chính trị, như số người đông làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, đóng góp lớn trong tăng trưởng nền kinh tế chung và có sức nặng trong các chiến dịch vận động hành lang. Tuy nhiên, ảnh hưởng này giờ đây ngày càng giảm dần.

Ngành nông nghiệp Mỹ đối diện với ngày càng nhiều vụ phá sản, những người còn gắn bó với ngành ngày càng già đi, chưa kể các công nghệ mới được ứng dụng trong ngành nông nghiệp cũng thay đổi rất nhiều. Tất cả các yếu tố này sẽ khiến nông nghiệp ngày càng ít có ảnh hưởng đối với nền kinh tế Mỹ nói chung và điều quan trọng hơn nữa là sức ảnh hưởng của nó trong các cuộc đàm phán thương mại sẽ giảm đi.

Ở châu Á, Nhật Bản cũng đối mặt với vấn đề tương tự. Dân số nước này ngày càng giảm, ngành nông nghiệp cũng suy yếu dần và tầm ảnh hưởng của ngành nông nghiệp cũng ít dần đi.

Trong Liên minh châu Âu (EU), ngân sách chi cho Chính sách Nông nghiệp Chung (CAP) đã giảm song song với sự giảm dần số dân gắn bó với nghề nông. Chỉ có ở Brazil và Australia là những nước có dân số ít và đất đai rộng lớn thì nông nghiệp vẫn có thể phát triển. Tuy vậy, những yếu tố làm nên sức mạnh của ngành nông nghiệp Mỹ, Nhật Bản và châu Âu không thể biến mất chỉ qua một đêm, cho nên trước mắt nông nghiệp vẫn có tầm ảnh hưởng nhất định và vẫn có vị trí trung tâm trong nhiều cuộc đàm phán thương mại.

Những bất đồng trong đàm phán thương mại nói chung và đàm phán thuế nói riêng không phải là những lý do duy nhất khiến các cuộc đàm phán rơi vào thế bế tắc.

Vị trí quan trọng của ngành nông nghiệp vẫn có thể thấy rõ qua các vòng đàm phán thương mại Mỹ-Nhật Bản. Trong những vòng đàm phán gần đây, Nhật Bản đã đồng ý mở cửa cho nông sản Mỹ bằng mức mà Tokyo đã đưa ra trong đàm phán Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và với các đối tác EU. 

Và mặc dù Tokyo kiên quyết không nhân nhượng các giải pháp liên quan đến tiền tệ nhưng lại có vẻ sẵn sàng nhượng bộ trong lĩnh vực nông nghiệp để bảo hộ ngành quan trọng hơn đối với mình, đó là sản xuất ô tô. Tất nhiên Nhật Bản cũng không trao thị trường nông nghiệp của mình cho Mỹ mà không đòi hỏi gì từ Mỹ bởi Nhật Bản cũng cương quyết yêu cầu Mỹ phải mở cửa thị trường ô tô. Tuy nhiên, dù Tokyo đã đề xuất các nhượng bộ trong nông nghiệp, chưa chắc Mỹ đã muốn mở cửa thị trường ô tô và vì vậy, tiến trình để đi đến được thỏa thuận thương mại lại thêm phần phức tạp.

Trong khi sức ảnh hưởng của ngành nông nghiệp ở Nhật Bản đã suy giảm rõ rệt như vậy, thì ở châu Âu tầm ảnh hưởng của ngành này vẫn còn khá lớn, nhất là ở Pháp, và vẫn là một rào cản đáng kể trong các cuộc đàm phán thương mại.

Các thành phần đề cao chủ nghĩa dân tộc ở các nước sản xuất nông nghiệp lớn ở châu Âu vẫn kiên định đòi bảo hộ các công ty, các sản phẩm nông nghiệp nổi tiếng có sự chỉ dẫn xuất xứ địa lý của mình trước các đối thủ cạnh tranh từ bên ngoài, đồng thời đưa ra nhiều biện pháp khác nhằm bảo hộ ngành nông nghiệp của mình. Ít nhất trong 10 năm nữa, việc bảo hộ này sẽ vẫn giúp ngành nông nghiệp châu Âu có được tầm ảnh hưởng nhất định và chưa bị tác động nhiều từ các xu hướng phát triển công nghệ và suy giảm dân số. 

Những bất đồng trong đàm phán thương mại nói chung và đàm phán thuế nói riêng không phải là những lý do duy nhất khiến các cuộc đàm phán rơi vào thế bế tắc. Giới quan sát chỉ ra rằng nguyên nhân chính là những hàng rào phi thuế quan, chẳng hạn như những quy định quá khác biệt giữa các nước về cây trồng biến đổi gen và các kỹ thuật mới trong tạo gen.

Trong khi Mỹ và EU nỗ lực tìm cách đưa ra các tiêu chí, quy chuẩn để hỗ trợ các cuộc đàm phán trong tương lại, thì Pháp lại kiên quyết phản đối đưa vấn đề nông nghiệp lên bàn đàm phán khiến Tổng thống Trump lại dọa rằng phía Mỹ sẽ áp thêm thuế nếu EU không nhất trí đưa nông nghiệp vào nội dung đàm phán. Như vậy nông nghiệp lại trở thành vướng mắc chính có thể khiến Mỹ và EU khó đạt được sự đồng thuận.

Tầm ảnh hưởng của ngành nông nghiệp cũng khá rõ rệt trong rất nhiều cuộc đàm phán thương mại khác. Một trong những động thái mới nhất trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung là ông Trump yêu cầu Bắc Kinh chuyển các loại thuế trả đũa đánh vào sản phẩm nông nghiệp Mỹ thành thuế đánh vào các mặt hàng khác.

Tổng thống Trump phải yêu cầu như vậy một phần bởi các bang sản xuất nông nghiệp trọng yếu đã ủng hộ ông hồi tranh cử năm 2016 hiện bị thiệt hại nặng nề do hậu quả của cuộc xung đột thương mại Mỹ- Trung. 

Các loại thuế mà Trung Quốc áp dụng nhằm trả đũa Mỹ đã ảnh hưởng nặng nề đến các nhà sản xuất nông nghiệp Mỹ và hạn chế họ tiếp cận với thị trường lớn nhất thế giới. Thêm vào đó, các bang sản xuất nông nghiệp của Mỹ cũng bị ra rìa khi các đối thủ cạnh tranh của họ ở khắp nơi trên thế giới đang hưởng lợi từ những hiệp định thương mại mà các nước khác ký với nhau như CPTPP hay Hiệp định Kinh tế Thương mại Toàn diện giữa EU và Canada. Trong bối cảnh cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp diễn ra, đương nhiên ông Trump có lý do quá chính đáng để phải hành động ngay vì lợi ích của ngành nông nghiệp Mỹ.

Nhưng dù Tổng thống Trump có thực sự định làm như vậy thì vẫn có khoảng cách giữa lời nói và việc làm. Ngành nông nghiệp Mỹ cũng chưa đủ sức nặng khiến chính quyền Washington phải thông qua các chính sách có lợi cho ngành nông nghiệp về lâu dài, chẳng hạn như cơ cấu lại hệ thống trợ giúp nông nghiệp, thay đổi hệ thống thị thực nhắm tới khuyến khích lao động ngoài nước đến Mỹ làm nông nghiệp và khuyến khích giới trẻ tham gia nhiều hơn vào lĩnh vực nông nghiệp.  

Và do cả những yếu tố bất lợi về môi trường, ngành nông nghiệp của Mỹ thậm chí cũng chưa chắc hưởng lợi được gì nhiều từ những cam kết của chính phủ hứa hẹn giúp họ thâm nhập thị trường Trung Quốc rộng lớn trong thời gian sắp tới. Cụ thể, mùa mưa lũ hiện nay trên toàn bộ vùng Midwest của Mỹ đã làm hỏng hết các kho trữ hạt và đậu tương, trong khi nhu cầu nhập khẩu ngũ cốc cho gia súc ở Trung Quốc chắc chắn sẽ giảm trong ba năm tới giữa lúc dịch tả lợn châu Phi đã gây thiệt hại lớn cho tổng đàn gia súc ở nước này.

Và cuối cùng là vấn đề tuổi tác. Những người làm trong lĩnh vực nông nghiệp ở Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đều đang già đi nhanh chóng trong khi các nông trại ngày càng lớn mà chỉ có rất ít người cai quản và vận hành. Công nghệ mới, các công cụ tự động hóa, thiết bị nông nghiệp có độ chính xác cao và cả công nghệ sinh học đang làm thay đổi ngành nông nghiệp ở khắp nơi và đương nhiên cũng sẽ khiến vị trí của ngành này bị thay đổi trong các cuộc đàm phán chính trị./.

Nguồn: Quỳnh Anh, Văn phòng BCĐLNKT