Hoa Kỳ là một trong những nước đầu tiên trên thế giới áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại (từ năm 1906). Đến năm 1930, Đạo luật Thuế quan của Hoa Kỳ đã có các quy định tương đối chi tiết về vấn đề này. Hoa Kỳ cũng là nước có ảnh hưởng đáng kể trong việc đưa vào Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại GATT 1947 các quy định về PVTM như là công cụ “rào cản nhập khẩu” hợp pháp.

Pháp luật về điều tra chống bán phá giá (AD) và chống trợ cấp (CVD) của Hoa Kỳ là một phần quan trọng của pháp luật về phòng vệ thương mại Hoa Kỳ nói riêng cũng như pháp luật về thương mại Hoa Kỳ nói chung. Mục tiêu chủ yếu của các biện pháp phòng vệ thương mại của Hoa Kỳ là để xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của các nhà xuất khẩu nước ngoài trên thị trường Hoa Kỳ nhằm bảo vệ các nhà sản xuất trong nước. Tuy nhiên, việc điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại của Hoa Kỳ phải tuân thủ các nguyên tắc bắt buộc về nội dung yêu cầu và thủ tục quy định tại các Hiệp định liên quan của WTO (cụ thể là Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT 1994), Hiệp định về Chống bán phá giá, Hiệp định về trợ cấp và các biện pháp đối kháng, Hiệp định về biện pháp Tự vệ).

Theo quy định của Hoa Kỳ, Cơ quan có thẩm quyền điều tra và áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại bao gồm (i) các cơ quan có thẩm quyền trực tiếp trong điều tra và áp dụng biện pháp PVTM (Bộ thương mại Hoa Kỳ và Ủy ban thương mại quốc tế Hoa Kỳ) (ii) các cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quá trình điều tra và áp dụng biện pháp phòng vệ (Hải quan Hoa Kỳ, Tòa án Thương mại Quốc tế Hoa Kỳ CIT, Văn phòng đại diện thương mại Hoa Kỳ USTR).

Cơ quan có thẩm quyền khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp PVTM là Bộ thương mại Hoa Kỳ. Pháp luật phòng vệ thương mại Hoa Kỳ quy định hai phương thức khởi xướng điều tra vụ việc chống bán phá giá (AD) và chống trợ cấp (CVD) gồm: (i) vụ việc được khởi xướng theo Mục 702(b) và 732(b) của Đạo luật Thuế quan 1930 (Đạo luật thuế quan), trong đó quy định rằng các cuộc điều tra AD và CVD sẽ được khởi xướng khi một bên liên quan (được quy định tại tiểu đoạn (C), (D), (E), (F), (G) của Mục 771(9)) đại diện cho ngành sản xuất trong nước nộp đơn kiện lên cơ quan điều tra cáo buộc rằng hàng hóa nhập khẩu vào Hoa Kỳ được trợ cấp và bị bán phá giá gây thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất nội địa và (ii) theo quy định tại Mục 702(a) và 732(a)(1) Đạo luật thuế quan (đã sửa đổi), Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) có thể tự khởi xướng điều tra AD và CVD khi DOC, từ những thông tin có sẵn và xác định sự cần thiết phải tiến hành điều tra.

Mặc dù việc DOC có thẩm quyền tự khởi xướng điều tra vụ việc phòng vệ thương mại nhưng điều này hiếm khi xảy ra. Tính đến tháng 11 năm 2017, Hoa Kỳ mới chỉ có 2 vụ việc được tự khởi xướng điều tra bao gồm: Vụ việc đầu tiên tự khởi xướng vào năm 1985 đối với sản phẩm xuất khẩu của Nhật Bản và Vụ việc gần đây nhất Hoa Kỳ tự khởi xướng là vào năm 1991 (vụ việc điều tra CVD đối với sản phẩm gỗ xẻ mềm nhập khẩu từ Canada). Tuy nhiên, điều này đã thay đổi khi ngày 28 tháng 11 năm 2017, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) thông báo tự khởi xướng điều tra AD và CVD lần đầu tiên trong lịch sử đối với tấm nhôm hợp kim thông thường (common alloy aluminum sheet) nhập khẩu từ Trung Quốc. Trong vụ việc tự khởi xướng lần này, DOC dựa vào thông tin rằng (i) giá bán tấm nhôm hợp kim thông thường nhập khẩu từ Trung Quốc vào Hoa Kỳ có thể đang thấp hơn giá trị thông thường của hàng hóa tương tự; (ii) hàng hóa nhập khẩu đó có thể đang được hưởng lợi từ các chương trình trợ cấp; (iii) hàng hóa bị bán phá giá và trợ cấp đó có thể đang gây ra thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất hàng hóa tương tự nội địa Hoa Kỳ. Theo DOC, năm 2016, tấm nhôm hợp kim thông thường nhập khẩu từ Trung Quốc vào Hoa Kỳ đạt mức 603,6 triệu đô.

Trình tự và thủ tục tiến hành điều tra của một vụ việc điều tra AD và CVD theo đơn kiện của ngành sản xuất trong nước hay tự khởi xướng điều tra là như nhau.

Việc DOC tự khởi xướng cuộc điều tra AD/CVD sau 26 năm thể hiện chính quyền mới của Hoa Kỳ đang quyết liệt đấu tranh chống lại các hành vi thương mại không công bằng, bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Theo các chuyên gia, công cụ tự khởi xướng được xem là một công cụ hữu ích, đặc biệt trong bối cảnh các ngành sản xuất trong nước có nhiều doanh nghiệp và gặp khó khăn trong việc khớp dữ liệu, chia sẻ chi phí. Thêm vào đó, công cụ này giúp tiết kiệm thời gian chuẩn bị để khởi xướng một vụ việc và rút ngắn thời gian tiến hành khởi xướng để hỗ trợ doanh nghiệp đang phải chịu thiệt hại bởi sự cạnh tranh không công bằng của hàng hóa nhập khẩu. Tuy nhiên, công cụ tự khởi xướng cũng tồn tại nhiều hạn chế, đầu tiên phải kể đến là sự khác biệt chủ yếu giữa một cuộc điều tra tự khởi xướng và một cuộc điều tra được khởi xướng theo đơn kiện của nguyên đơn nằm ở “yêu cầu của ngành sản xuất nội địa”. Để khởi xướng một cuộc điều tra AD/CVD theo đơn kiện, DOC phải xác định nguyên đơn phải chiếm ít nhất 25% tổng lượng sản xuất sản phẩm tương tự trong nước và đơn kiện phải nhận được sự ủng hộ của các nhà sản xuất trong nước chiếm tối thiểu 50% các nhà sản xuất đã bày tỏ ý kiến (tán thành hoặc phản đối) về việc điều tra. Trong vụ việc tự khởi xướng, DOC sẽ không phải xác định yêu cầu này nhưng vẫn đề nghị sự tham gia của ngành sản xuất trong nước để đảm bảo rằng vụ kiện được tiến hành đúng và đầy đủ theo quy trình, thủ tục. Trong trường hợp ngành sản xuất trong nước không tham gia thì sẽ rất khó cho USITC có thể đi đến kết luận về thiệt hại đối với ngành sản xuất trong nước. Thêm vào đó, một số thủ tục khác như rà soát bản trả lời câu hỏi, nộp bình luận, bình luận về phạm vi…cũng cần có sự tham gia của ngành sản xuất trong nước. Tiếp theo, việc tự khởi xướng có thể làm giảm nhưng không đáng kể chi phí chuẩn bị vụ kiện vì vẫn phải chuẩn bị thông tin, số liệu theo đề nghị của DOC như đã nói ở trên. Tóm lại, việc tự khởi xướng có thể hỗ trợ các doanh nghiệp một cách chủ động tuy nhiên vẫn có thể đem lại những kết quả không như mong muốn.

Mặc dù vụ việc mới khởi xướng chỉ liên quan tới hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc. Tuy nhiên, các nước đều có thể nhận thấy rằng chính quyền Hoa Kỳ đang tập trung nguồn lực vào việc nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật thương mại Hoa Kỳ, hơn nữa, căn cứ vào cam kết của Bộ trưởng thương mại Hoa Kỳ thứ 39 - Wilbur Ross, khi nhậm chức rằng Bộ Thương mại sẽ “dốc sức” giải quyết vấn đề dư thừa công suất của ngành thép và nhôm toàn cầu và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về chống bán phá giá và chống trợ cấp Hoa Kỳ, có thể nhận định rằng vụ việc khởi xướng kép lần này có thể là sự khởi đầu, báo hiệu cho nhiều vụ việc tương tự sẽ xảy ra tiếp theo mà không chỉ nhắm vào Trung Quốc mà còn bất cứ nước nào khác. Trên thực tế, trong năm 2017, Hoa Kỳ đã khởi xướng điều tra 79 vụ việc AD và CVD, tăng 65% so với năm 2016 . Đối với Việt Nam, chỉ trong năm 2017, Hoa Kỳ đã khởi xướng 2 vụ việc chống bán phá giá (với sợi và tủ đựng dụng cụ) và 2 vụ việc tự vệ có liên quan đến hàng xuất khẩu của Việt Nam (đối với máy giặt và pin năng lượng mặt trời).

Nhằm giảm thiểu nguy cơ, tác động của biện pháp phòng vệ thương mại tới hoạt động sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu, các doanh nghiệp trong nước, các hiệp hội cần chú trọng hơn nữa đến công tác phòng vệ thương mại, chủ động phòng tránh và có biện pháp để hạn chế khả năng Hoa Kỳ nói riêng và các nước khác nói chung điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại như đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, chú trọng cạnh tranh bằng chất lượng sản phẩm v...v.

Phan Khánh An, Cục Phòng vệ thương mại