Trung Quốc là thị trường với hơn 1,4 tỷ dân (đứng thứ 2 thế giới chỉ sau Ấn Độ), với thu nhập bình quân đầu người đạt hơn 12,96 nghìn USD năm 2023, tức là gấp khoảng 2,7 lần của Việt Nam. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch trao đổi hàng hóa song phương năm 2024 đạt trên 205 tỷ USD, trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc đạt 61,2 tỷ USD, chiếm khoảng 7,6% tổng xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới, chỉ xếp thứ 2 sau thị trường Hoa Kỳ (119,5 tỷ USD, chiếm 14,9%).
Theo số liệu thống kê sơ bộ của Tổng cục Hải quan Việt Nam, năm 2024, thương mại của Việt Nam với Trung Quốc đạt 205,23 tỷ USD, chiếm 26,1% tổng ngoại thương của Việt Nam với thế giới, trong đó: xuất khẩu của ta tới Trung Quốc đạt 61,2 tỷ USD, chiếm 15,1%; nhập khẩu từ Trung Quốc đạt 144 tỷ USD, chiếm 37,8%. (Các nhóm hàng xuất nhập khẩu chính gồm có...)
Trong 10 tháng năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với Trung Quốc đạt 207,9 tỷ USD (vượt mốc cả năm 2024). Trong đó, xuất khẩu của Việt Nam đến Trung Quốc đạt 57,0 tỷ USD; nhập khẩu của Việt Nam đến Trung Quốc đạt 150,9 tỷ USD.
Đến năm 2024, Việt Nam hiện có 12 loại trái cây được phép nhập khẩu chính thức vào Trung Quốc bao gồm (...). Đối với các tỉnh miền Nam của Việt Nam nói chung và Đồng Tháp nói riêng, doanh nghiệp hiện đang có thế mạnh trồng và xuất khẩu các loại quả: Chôm chôm, Xoài, Dừa, Thanh long, Sầu riêng, Nhãn, Chuối, Mít và Vú sữa. Như vậy chỉ có Vũ sữa là chưa được mở cửa thị trường. Do đó, nội dung tiếp sau đây xin tập trung phân tích số liệu nhập khẩu từ Hải quan Trung Quốc đối với 07 loại quả của Việt Nam là Xoài, Thanh Long, Sầu riêng, Chuối, Nhãn, Chôm chôm và Dừa. (Đối với Mít, do được đưa vào nhóm HS của các loại quả tươi khác nên khó bóc tách số liệu thống kê).
Trong các loại trái cây xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc thì tới nay duy nhất có Thanh Long có thể coi là loại quả độc quyền, gần như không thể thay thế. Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu 231,3 nghìn tấn thanh long tươi từ thế giới, trong đó đến 231 nghìn tấn là thanh long từ Việt Nam, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ (0,1%) là nhập khẩu từ Ecuador. Thị trường Trung Quốc nhập khẩu thanh long của Việt Nam tương đối đồng đều giữa các tháng trong năm, trong đó cao điểm là 4 tháng từ tháng 1 đến 4. Quảng Đông hiện là địa phương nhập khẩu thanh long nhiều nhất từ Việt Nam, sau đó đến Thượng Hải, Phúc Kiến và các địa phương khác. Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu gần 1,6 triệu tấn sầu riêng tươi từ thế giới, trong đó: chiếm thị phần lớn nhất là sầu riêng từ Thái Lan (809,7 nghìn tấn, chiếm 51,9%), sầu riêng từ Việt Nam đứng thứ 2 (736,7 nghìn tấn, chiếm 47,2%). Ngoài sầu riêng của Thái Lan và Việt Nam, Trung Quốc chỉ nhập khẩu từ Philippines (13,8 nghìn tấn, chiếm không quá 1%). Thị trường Trung Quốc là thị trường tiêu thụ sầu riêng lớn nhất thế giới, chỉ trong 02 tháng cao điểm của năm 2024 là tháng 5 và 6, Trung Quốc đã nhập khẩu đến hơn 631 nghìn tấn sầu riêng, tuy nhiên nguồn nhập khẩu chủ yếu lại là từ Thái Lan, sầu riêng Việt Nam chỉ chiếm thị phần cao trong các từ tháng 7 trở đi. Quảng Đông, Quảng Tây và Vân Nam lần lượt là 3 địa phương của Trung Quốc có giá trị nhập khẩu sầu riêng lớn nhất. Trong 3 địa phương này thì sầu riêng Việt Nam chiếm thị phần tương đối ổn định (khoảng 50%). Đối với Chuối tiêu, Trung Quốc nhập khá ít, cả năm 2024, nhập khẩu chỉ đạt 81 nghìn tấn. Ở đây xin tập trung phân tích lượng nhập các loại còn lại ở mã 0803.9000 gọi chung là chuối các loại. Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu gần 1,7 triệu tấn chuối các loại từ thế giới, và nguồn nhập khẩu cũng khá đa dạng, trong đó: chiếm thị phần cao nhất là chuối các loại từ Việt Nam (625 nghìn tấn, chiếm 37,1% thị phần), Philippines (463,3 nghìn tấn, 27,5%), Ecuador (248,4 nghìn tấn, 14,7%), Campuchia (247,6 nghìn tấn, 14,7%), Lào (79,6 nghìn tấn, 4,7%). Về thời vụ thì Trung Quốc có nhu cầu nhập khẩu chuối các loại tương đối đồng đều giữa các tháng trong năm, cao điểm vào tháng 3 và 4 (trung bình 190 nghìn tấn/tháng), thấp điểm rơi vào các tháng từ 6 đến 8 (trung bình khoảng 85 nghìn tấn/tháng), và các tháng đều có sự hiện diện của chuối các loại từ Việt Nam. Năm 2024, Thượng Hải là địa phương nhập khẩu chuối các loại lớn nhất của Trung Quốc (822,9 nghìn tấn, chiếm gần một nửa tổng khối lượng nhập khẩu của toàn Trung Quốc), tiếp đến là Liêu Ninh, Chiết Giang, Quảng Đông, Thiên Tân và một số địa phương khác. Chuối các loại của Việt Nam, về cơ bản, đã và đang có độ bao phủ tốt, tiếp cận được hầu hết các thị trường địa phương của Trung Quốc.
Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu 17,3 nghìn tấn xoài (cả tươi và khô) từ thế giới, trong đó xoài Việt Nam hiện đứng thứ 1 về thị phần (9,7 nghìn tấn, 56%), xếp thứ 2 và 3 là xoài của Myanmar (5,2 nghìn tấn, 29,9%) và của Thái Lan (1,3 nghìn tấn. 7,7%). Số liệu năm 2024 ghi nhận Trung Quốc có 4 tháng nhập khẩu cao điểm về xoài là tháng 4, 5, 6 và 12 với giá trị đều từ trên 2 nghìn đến gần 5 nghìn tấn/tháng. Xoài nhập khẩu từ Việt Nam có sự hiện diện đáng kể trong các tháng này, trong đó các tháng 4, 11 và 12 gần như chiếm lĩnh hoàn toàn thị trường. Vân Nam hiện là địa phương của Trung Quốc nhập khẩu xoài lớn nhất năm 2024 (khối lượng đạt 7,5 nghìn tấn), tuy nhiên phần lớn là xoài nhập khẩu từ Thái Lan, thị phần ở Vân Nam của xoài Việt Nam chỉ khoảng 36,6%. Xoài Việt Nam hiện còn có sự hiện diện tại Quảng Tây, Hà Bắc, Hồ Bắc, Giang Tô và Tứ Xuyên
Đối với nhãn tươi, năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu 381,4 nghìn tấn và nhập đến 94% là từ Thái Lan (358,7 nghìn tấn), ngoài ra chỉ nhập lượng nhỏ từ Campuchia (22 nghìn tấn) và Việt Nam (657,3 tấn). Về thời vụ thì Trung Quốc có nhu cầu nhập khẩu nhãn tươi cao vào các tháng từ tháng 11 đến tháng 02, trong đó cao điểm rơi vào tháng có tết Nguyên Đán (gần 100 nghìn tấn/tháng), các tháng giữa năm từ tháng 5 đến tháng 7 gần như không nhập. Năm 2024, Quảng Đông là địa phương của Trung Quốc có lượng nhập khẩu nhãn tươi lớn nhất (54,8 nghìn tấn), chiếm đến hơn một phần ba lượng tổng nhãn tươi được Trung Quốc nhập khẩu, tiếp đến là Trùng Khánh, Vân Nam, Hồ Nam, Hà Bắc. Sự hiện diện của nhãn tươi từ Việt Nam hiện là không đáng kể tại Trung Quốc so với nhãn tươi từ Thái Lan và Campuchia.
Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu 31 nghìn tấn dừa khô từ thế giới, trong đó chủ yếu là nhập khẩu từ Indonesia (18,3 nghìn tấn, chiếm 59,1%), và Philippines (9,9 nghìn tấn, 32,1%). Lượng nhập khẩu từ Việt Nam chỉ khoảng hơn 1,9 nghìn tấn (chiếm 6,2%). Ngoài ra, Trung Quốc còn nhập khẩu dừa khô từ Malaysia và Sri Lanka nhưng số lượng chỉ vài trăm tấn (chiếm tỷ trọng không đáng kể). Đối với dừa khô thì Trung Quốc có nhu cầu nhập khẩu tương đối ổn định giữa các tháng trong năm. Dừa khô của Việt Nam tuy giữ thị phần không cao nhưng tương đối ổn định và duy trì được sự hiện diện trong tất cả các tháng trong năm. Phúc Kiến và Quảng Đông hiện là hai địa phương nhập khẩu dừa khô lớn nhất của Trung Quốc, thị phần dừa khô của Việt Nam tại hai địa phương này cũng là đáng kể nhất.
Năm 2024, Trung Quốc nhập khẩu 912,2 nghìn tấn dừa nguyên vỏ từ thế giới, trong đó dừa nguyên vỏ từ Việt Nam hiện đứng thứ 3 về lượng (khoảng 160,8 nghìn tấn, chiếm 17,6% thị phần), xếp sau Indonesia (387,2 nghìn tấn, 42,4%) và Thái Lan (340,9 nghìn tấn, 37,4%). Đối với dừa nguyên vỏ thì Trung Quốc cũng có nhu cầu nhập khẩu tương đối ổn định giữa các tháng trong năm, và dừa nguyên vỏ của Việt Nam cũng có sự hiện diện đầy đủ tại thị trường này ở tất cả các tháng trong năm. Hải Nam hiện là địa phương nhập khẩu dừa lớn nhất của Trung Quốc (gần một phần tư lượng dừa nguyên vỏ nhập khẩu vào Trung Quốc được chuyển tới Hải Nam). Ngoài Hải Nam thì dừa nguyên vỏ của Việt Nam chỉ có sự hiện diện đáng kể tại Quảng Đông.
Năm 2024, Trung Quốc vẫn là một trong những thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất trên thế giới. Theo thống kê của HQTQ, khối lượng nhập khẩu gạo của Trung Quốc cả năm 2024 là hơn 1,6 triệu tấn, trong đó nhập khẩu gạo từ Việt Nam đạt 280,6 nghìn tấn. Gạo Việt Nam đứng thứ 3 và chiếm 17,3% thị phần gạo nhập khẩu tại Trung Quốc. Ngoài Việt Nam, Trung Quốc cũng nhập gạo đáng kể từ 3 quốc gia Đông Nam Á khác là Thái Lan, Myanmar và Campuchia. Tại Trung Quốc, Quảng Đông là địa phương có giá trị nhập khẩu gạo lớn nhất năm 2023 (792,1 nghìn tấn), sau đó tới Bắc Kinh (242,6 nghìn tấn), Vân Nam (176,4 nghìn tấn) và Phúc Kiến (99,4 nghìn tấn). Gạo Việt Nam được nhập khẩu trực tiếp ở hầu hết các địa phương của Trung Quốc trừ một số trường hợp đặc biệt như Vân Nam, Liêu Ninh (do không có doanh nghiệp nhập khẩu gạo).
Về chủng loại của gạo Việt Nam được Trung Quốc nhập khẩu, năm 2024 có 02 nhóm gạo được Trung Quốc nhập khẩu nhiều nhất từ Việt Nam là nhóm gạo hạt dài (10063020) (216,5 nghìn tấn) và gạo tấm hạt dài (10064020) (64,1 nghìn tấn). Đối với gạo hạt dài thì Quảng Đông, Bắc Kinh và Phúc Kiến là Top 3 địa phương nhập khẩu từ Việt Nam nhiều nhất. Đối với gạo tấm hạt dài thì Top 3 là Quảng Đông, Hà Nam và Phúc Kiến.
Trung Quốc là là một trong những thị trường tiêu thụ thủy sản lớn nhất thế giới, với khối lượng nhập khẩu thủy sản năm 2024 đạt tới gần 4,5 triệu tấn. Thủy sản Việt Nam hiện đứng thứ 3 về thị phần tại Trung Quốc với khối lượng nhập khẩu từ Việt Nam năm 2024 đạt 327,4 nghìn tấn. Sơn Đông là địa phương của Trung Quốc nhập khẩu thủy sản lớn nhất từ thế giới (gần 1,2 triệu tấn), tuy vậy địa phương mà thủy sản Việt Nam chiếm được thị phần cao nhất là ở Quảng Đông. Năm 2024, Quảng Đông nhập khẩu 457,6 nghìn tấn thủy sản từ thế giới, trong đó nhập khẩu thủy sản từ Việt Nam của Quảng Đông đạt 123 nghìn tấn (chiếm khoảng 27%).
Về định hướng hợp tác của Bộ Công Thương với các cơ quan trung ương và địa phương của Trung Quốc trong thời gian tới thì có 6 điểm lưu ý sau:
Về khuyến nghị dành cho địa phương: Cần phải hệ thống lại chuỗi sản xuất-xuất khẩu hàng hoá chú trọng dài hạn. Trong đó cần làm 3 việc: Tổ chức sản xuất một cách khoa học; Tháo gỡ các rào cản kỹ thuật; Quản lý chặt chất lượng sản phẩm
Về khuyến nghị đối với doanh nghiệp, trước hết, doanh nghiệp cần làm mới quan điểm về khai thác thị trường Trung Quốc ở 06 giác độ sau:
Tăng cường tiếp cận vùng là như thế nào? Cần khẳng định rằng, Trung Quốc là một thị trường rộng lớn và ngày càng có sự nâng cấp đáng kể về yêu cầu chất lượng sản phẩm. Về truyền thống thì Việt Nam vẫn đang có tiếp cận tốt đối với Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam và Bắc Kinh, trong khi đó việc tiếp cận các nhóm thị trường tiềm năng khác ở khu vực phía Tây Nam, miền Trung, phía Đông, Đông Bắc còn hạn chế. Do đó, để tận dụng hiệu quả ưu thế về địa lý, doanh nghiệp Việt Nam cần tang cường vận dụng tư duy “tiếp cận vùng”, tìm kiếm cơ hội đa dạng hóa thị trường địa phuong Trung Quốc.
TS. Trịnh Minh Anh, Chuyên gia kinh tế cao cấp