Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) chính thức có hiệu lực với Việt Nam vào ngày 14/1/2019. Sau 5 năm thực hiện, Việt Nam đã khai thác khá tốt hiệp định này dưới nhiều chiều cạnh. Đặc biệt, CPTPP đã giúp xuất khẩu hàng hoá từ Việt Nam sang các nước khu vực châu Á thuộc khối CPTPP cũng như các thị trường chưa có FTA với Việt Nam gia tăng đáng kể.

Sau gần 5 năm có hiệu lực, Hiệp định CPTPP đã giúp hoạt động xuất nhập khẩu giữa Việt Nam và các nước khu vực châu Á Thái Bình Dương tăng trưởng mạnh mẽ. Không chỉ với các nước chưa có các hiệp định thương mại tự do (FTA) song phương hay đa phương như Canada, Mexico, Peru mà các thị trường vốn được coi là “khó tính” như Nhật Bản, Úc, New Zealand cũng có sự tăng trưởng đáng kể. Ngay cả năm 2023, có rất nhiều khó khăn trong hoạt động xuất nhập khẩu, thị trường trên 500 triệu dân này đạt kim ngạch xuất khẩu mức cao (đạt khoảng 100 tỷ USD), và đây luôn là thị trường cho thặng dư thương mại (xuất siêu).

“Đối tác của CPTPP không phải là mới. Có 7 trong số 10 đối tác là những đối tác mà chúng ta đã có ít nhất là một hiệp định thương mại tự do (FTA) chung. Tuy nhiên, CPTPP lại là Hiệp định thương mại đầu tiên mà chúng ta có sự tấn công tổng lực vào thị trường châu Mỹ. Trước đó, chúng ta đã có Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Chile như là một hiệp định truyền thống và quy mô nhỏ, nhưng với CPTPP thì lần đầu tiên chúng ta cùng lúc tiếp cận thị trường của Nam Mỹ là Peru và Chile cùng với hai thị trường Bắc Mỹ là Canada và Mexico. Chính những điều này tạo ra cơ hội rất lớn cho Việt Nam để tiếp cận một thị trường rất mới, rất nhiều tiềm năng”, bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhìn nhận.

Dưới góc độ quản lý nhà nước trong lĩnh vực xuất nhập khẩu (XNK), ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục XNK, Bộ Công Thương cho biết cụ thể: “Đối với khu vực của CPTPP, con số tăng trưởng trong thời gian vừa qua hết sức ấn tượng. Khác với khu vực EU - là thị trường đã có xuất khẩu tương đối truyền thống thì khu vực CPTPP đặc biệt là những nước phía châu Mỹ như: Canada, Mehico, Peru là những thị trường tương đối là mới và xuất khẩu của chúng ta còn tương đối khiêm tốn, nhưng sau khi có Hiệp định CPTPP thì xuất khẩu sang các thị trường này đã tăng đáng kể... Điều này phản ánh các doanh nghiệp của chúng ta đã dần dần nắm bắt và có thể tận dụng tốt cơ hội để từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà cụ thể ở đây là Hiệp định CPTPP”.

Khi tham gia hiệp định CPTPP, tất cả các thành viên đều cam kết xóa bỏ gần như toàn bộ biểu thuế quan nhập khẩu của nước mình. Theo đó, đa số các dòng thuế nhập khẩu sẽ được đưa về 0% theo lộ trình từ 3-7 năm (trong một số trường hợp, lộ trình có thể dài hơn, từ trên 10 năm đến 20 năm). Đối với Việt Nam, các nước CPTPP cam kết xóa bỏ hoàn toàn từ 97% đến 100% số dòng thuế nhập khẩu đối với hàng hóa có xuất xứ từ Việt Nam - tùy theo cam kết của từng nước. Việt Nam cũng xóa bỏ tới 86,5% số dòng thuế sau 3 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực. Các mặt hàng còn lại có lộ trình giảm thuế chủ yếu từ 5-10 năm.

Theo các chuyên gia, CPTPP đã tạo ra cơ hội rất lớn cho Việt Nam để tiếp cận thị trường mới, nhưng các doanh nghiệp cần phải tăng tốc hơn nữa để chớp thời cơ trước khi các quốc gia tham gia Hiệp định CPTPP mở cửa hội nhập rộng hơn.

Ở một góc độ khác, TS. Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Việt Nam cho rằng, hàng hóa xuất khẩu có giá trị gia tăng và hàm lượng công nghệ cao của nước ta sang thị trường CPTPP còn thấp. Nhiều mặt hàng mặc dù thị trường đang có nhu cầu lớn, nhưng doanh nghiệp Việt vẫn chưa khai thác hết và mức độ thâm nhập chưa nhiều… Rào cản để doanh nghiệp tận dụng được các lợi thế của Hiệp định là khác nhau. Các doanh nghiệp phải đáp ứng được các điều kiện, trong đó, quan trọng vẫn là phải đáp ứng được yêu cầu về nguồn gốc xuất xứ... Đây là trở ngại lớn nhất của doanh nghiệp Việt Nam.

“Hiểu biết của doanh nghiệp về xuất xứ hàng hóa khác nhau, có thể chưa đầy đủ, trong khi CPTPP có rất nhiều những quy định về xuất xứ hàng hóa. Đối với từng hình thức đó thì các doanh nghiệp phải có quá trình về tổ chức sản xuất, mua nguyên vật liệu đầu vào như thế nào, quá trình canh tác, quá trình đánh bắt… cả một quá trình tổ chức sản xuất của mình đòi hỏi người sản xuất, doanh nghiệp phải tập hợp đầy đủ tất cả hồ sơ, chứng từ để chứng minh được nguồn gốc. Đấy là khó khăn đối với nhiều doanh nghiệp hiện nay”, TS. Lê Duy Bình cho hay.

Tính đến cuối năm 2022, CPTPP đã có hiệu lực đối với hầu hết các thành viên đã tham gia. Cùng với đó, Vương Quốc Anh cũng đã chính thức trở thành thành viên mới của CPTPP từ tháng 7/2023. Nhiều nền kinh tế khác cũng đã tiếp cận và ngỏ ý muốn tham gia Hiệp định này.

“Hiệp định CPTPP cũng đã thu hút sự quan tâm của nhiều đối tác khác và các đối tác cũng đã có thư gửi bày tỏ mong muốn được tham gia CPTPP. Trong đó, có rất nhiều nền kinh tế trong khu vực như Trung Quốc, thậm chí một số nước ASEAN cũng đã có các tiếp xúc với CPTPP để bày tỏ sự quan tâm. Ví dụ như: Philippines, Thái Lan… Rõ ràng với những mối quan tâm này thì Hiệp định CPTPP sẽ trở thành 1 hiệp định có vị thế lớn hơn nhiều so với khi chúng ta ký kết và phê chuẩn tham gia”, ông Lương Hoàng Thái – Vụ trưởng Vụ chính sách thương mại đa biên, Bộ Công Thương cho biết.

Việc Hiệp định CPTPP có thêm nhiều thành viên sẽ tạo thêm nhiều cơ hội cho hoạt động XNK, thương mại và đầu tư của các thành viên. Nhưng ở chiều ngược lại, chắc chắn mức độ cạnh tranh với các đối tác cũng sẽ lớn hơn, đòi hỏi cùng với nỗ lực của cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp cũng cần chú trọng gia tăng giá trị cho sản phẩm thông qua cải tiến chất lượng sản phẩm, phù hợp tiêu chí, thị hiếu và các yêu cầu của thị trường. Đặc biệt là hướng tới các sản phẩm xanh, phát triển bền vững, thân thiện với môi trường… bởi đây là một hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, tiêu chuẩn cao.

Ngọc Hưởng, Ủy ban quản lý vốn