Hầu hết các quốc gia ASEAN đã đạt được kết quả của việc giảm thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ trước thời hạn ngày 01/8, sau nhiều tháng đàm phán căng thẳng và những nhượng bộ đáng kể về tiếp cận thị trường, thương mại và đầu tư. Theo sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Mỹ Donald Trump được công bố ngày 31/7, Singapore vẫn phải chịu mức thuế cơ sở 10%; phần lớn các nền kinh tế Đông Nam Á phải chịu mức thuế từ 19 đến 20%, bắt đầu từ ngày 07/8.
Rahul Bajoria, chuyên gia kinh tế ASEAN và Ấn Độ tại BofA Securities, cho rằng đây là một kết quả tốt hơn dự kiến, nhưng mức thuế suất vẫn cao hơn nhiều so với hiện trạng. Khu vực ASEAN đã chứng kiến lượng hàng xuất khẩu tăng mạnh trước hạn chót, do đó, một số khoản phải trả là không thể tránh khỏi, nhưng với kết quả tăng trưởng tốt hơn, cho thấy tiềm năng tăng trưởng GDP đáng kể trong khu vực. Lào và Myanmar chịu gánh nặng lớn nhất trong khu vực. Mặc dù thuế quan đã giảm xuống mức 40% cho mỗi nước, nhưng hai nước này vẫn phải đối mặt với một trong những mức thuế cao nhất mà Hoa Kỳ áp dụng cho các đối tác thương mại toàn cầu. Hàng chục quốc gia khác đã bị áp thuế từ 10 đến 41%, và hàng hóa từ các quốc gia không được liệt kê cụ thể sẽ bị áp thuế nhập khẩu chung của Hoa Kỳ là 10%. Mức thuế 40% đối với hàng hóa trung chuyển áp dụng cho các quốc gia, tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất ổn xung quanh các quy tắc xuất xứ được sử dụng để xác định các lô hàng trung chuyển, cũng như các mức thuế cụ thể theo từng ngành sắp tới.
Chính quyền Trump cũng ám chỉ rằng các thỏa thuận "có ý nghĩa" với một số quốc gia sắp được ký kết, có khả năng dẫn đến việc điều chỉnh thuế quan, khi Hoa Kỳ tìm cách đưa nhiều đối tác thương mại hơn phù hợp với các ưu tiên kinh tế và an ninh quốc gia của mình. Ông Trump coi đây là một chương trình truyền hình thực tế đang diễn ra như nhận định của Stephen Olson, cựu nhà đàm phán thương mại Hoa Kỳ và là nghiên cứu viên cao cấp thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak. Theo đó, các nước đang phát triển, đặc biệt là những nước ở Đông Nam Á hy vọng theo đuổi các mô hình phát triển dựa trên xuất khẩu, sẽ bị ảnh hưởng. Radhika Rao, chuyên gia kinh tế cao cấp tại DBS, cũng đồng tình với quan điểm này, nhấn mạnh rằng mặc dù đã có sự rõ ràng hơn về mức thuế quan cụ thể cho từng quốc gia, nhưng mức thuế mới vẫn cao gấp hai đến sáu lần so với mức thuế tối huệ quốc (MFN) trung bình vào năm 2024, cho thấy tác động kinh tế đáng kể đối với cả khu vực và Hoa Kỳ. Tuy nhiên, hiệu suất kinh tế mạnh hơn dự kiến của Trung Quốc và khả năng xích lại gần hơn với Hoa Kỳ có thể giảm thiểu rủi ro về cú sốc tăng trưởng tiêu cực đối với khu vực ASEAN.
Tờ Business Times đã tổng hợp những diễn biến chính từ một số quốc gia ASEAN để xem xét những tác động của bối cảnh thuế quan mới nhất:
Singapore: 'Điểm đến lý tưởng' với mức thuế suất thấp nhất
Singapore sẽ tiếp tục chịu mức thuế cơ sở 10% đối với hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ, theo thông báo của Bộ Thương mại và Công nghiệp (MTI) ngày 01/8. MTI đã xác nhận với Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ khi đề cập đến Sắc lệnh Hành pháp của Hoa Kỳ được ban hành vào ngày 31/7 (giờ miền Đông). Singapore cũng đang theo dõi chặt chẽ các diễn biến và sẽ tìm kiếm sự làm rõ từ các đối tác Hoa Kỳ khi cần thiết. Các nhà kinh tế cho biết mức thuế suất cơ sở tương đối thấp 10% sẽ mang lại sự nhẹ nhõm cho các nhà xuất khẩu tại Singapore. Singapore đang ở trong tình thế thuận lợi và 'có thể chấp nhận được', vì mức thuế quan đối ứng của họ là thấp nhất ở châu Á. Tuy nhiên, Denise Cheok, người đứng đầu bộ phận kinh tế Đông Nam Á tại Moody's Analytics, cho biết các công ty đang tìm cách triển khai đầu tư có thể vẫn đang "trong tình trạng chờ đợi" khi họ đánh giá những thay đổi thường xuyên trong chính sách thuế quan.
Các lá thư về thuế quan của Trump nêu rõ rằng các mức thuế có thể thay đổi "tùy thuộc vào mối quan hệ của chúng tôi với quốc gia của bạn”. Với tình hình biến động, các chuyên gia cho biết các công ty có thể có hai kế hoạch đang được triển khai - một kế hoạch ngắn hạn để giảm thiểu bất ổn, và một kế hoạch dài hạn để điều chỉnh theo thực tế kinh tế mới. Kế hoạch dài hạn sẽ bao gồm việc tổ chức lại hậu cần và chuyển dịch sản xuất, cùng nhiều việc khác. Tuy nhiên, các công ty đa quốc gia đã có mặt tại quốc gia này có thể sẽ duy trì sự hiện diện của họ. Các công ty đa quốc gia bị mắc kẹt ở một quốc gia có mức thuế quan cao hơn có thể coi Singapore là một phần trong chuỗi cung ứng của họ. Tuy nhiên, ước tính mức thuế cơ sở có thể làm giảm khoảng 0,5 điểm phần trăm tổng sản phẩm quốc nội của Singapore.
Với việc các đối tác thương mại thân thiết phải chịu mức thuế cao hơn nhiều, tác động đến GDP từ các gián đoạn liên quan đến thuế quan trực tiếp sẽ lên tới gần 1 điểm phần trăm. Ngoài mức thuế tiêu đề 10%, mối quan tâm chính của Singapore là thuế quan theo ngành, đặc biệt là đối với dược phẩm, vốn chiếm ưu thế trong xuất khẩu của Singapore sang Hoa Kỳ. Do nền kinh tế Singapore phụ thuộc rất nhiều vào thương mại, nên tác động gián tiếp của thuế quan đối với nhu cầu xuất khẩu toàn cầu vẫn là một yếu tố quan trọng đối với triển vọng. Các nhà phân tích dự kiến tăng trưởng xuất khẩu và GDP của Singapore sẽ chậm lại trong nửa cuối năm, nhưng không giảm, do các thỏa thuận thuế quan qua lại, mức thuế cơ sở thấp và khả năng gia hạn thỏa thuận đình chiến thương mại Mỹ-Trung.
Malaysia: Sân chơi bình đẳng
Ngay trước thời hạn 01/8, Hoa Kỳ đã giảm thuế quan đối ứng áp dụng cho hàng nhập khẩu của Malaysia xuống còn 19%, giảm từ mức 25% trước đó, đưa quốc gia Đông Nam Á này ngang bằng với các nước trong khu vực. Điều này cũng loại bỏ một rào cản quan trọng đối với các nhà xuất khẩu, đặc biệt là trong lĩnh vực điện và điện tử, cũng như găng tay. Ngân hàng Đầu tư Hong Leong đánh giá trong một lưu ý rằng xét về mặt thương mại, mức thuế quan thống nhất của Hoa Kỳ trên toàn ASEAN bảo đảm Malaysia không bị bất lợi tương đối. Ken Low, giám đốc giao dịch tại Moomoo Malaysia, lưu ý rằng việc giảm thuế quan mang lại sự lạc quan trong ngắn hạn. Mặc dù mức thuế mới ít gây thiệt hại hơn mức trước đó, nhưng vẫn ngang bằng với các nước trong khu vực và tiếp tục là rào cản đối với khả năng cạnh tranh của hàng xuất khẩu Malaysia. Trong một tuyên bố ngày 01/8, Bộ Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Malaysia (Miti) nhấn mạnh rằng thỏa thuận thuế quan giữa Hoa Kỳ và Malaysia đã đạt được mà không ảnh hưởng đến các vấn đề "ranh giới đỏ" quan trọng nhằm bảo vệ các chính sách kinh tế chủ quyền của quốc gia. Mặc dù chi tiết đàm phán vẫn chưa được tiết lộ - các vấn đề về đất hiếm và tiêu chuẩn halal được cho là đã được thảo luận - nhưng chính phủ chưa xác nhận bất kỳ nhượng bộ cụ thể nào.
Bộ Miti cho biết chính phủ đã làm việc với Ngân hàng Trung ương Malaysia để xây dựng mô hình các kịch bản thuế quan và sẽ thực hiện các biện pháp có mục tiêu để hỗ trợ các nhà xuất khẩu bị ảnh hưởng và các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bước đột phá về thuế quan này trùng với việc khởi động kế hoạch phát triển 5 năm trị giá 611 tỷ RM, đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế từ 4,5 đến 5,5%, doanh thu quốc gia đạt 1,82 nghìn tỷ RM và thâm hụt ngân sách dưới 3% vào năm 2030. Bộ phận Nghiên cứu Thị trường và Kho bạc CIMB cho biết sự kết hợp giữa mức thuế suất thấp hơn và kế hoạch tài khóa vững chắc sẽ hỗ trợ tâm lý nhà đầu tư và khả năng phục hồi xuất khẩu trong bối cảnh bất ổn thương mại toàn cầu.
Indonesia: Cơ hội để thở
Indonesia, quốc gia đang vật lộn với áp lực kinh tế trong nước, đã được bảo đảm mức thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ là 19% đối với hàng xuất khẩu của mình, xoa dịu lo ngại về hậu quả từ mức thuế 32% của Tổng thống Trump vào ngày 02/4. Mặc dù vẫn gần gấp đôi mức cơ sở 10% được áp dụng trong thời gian hoãn thuế, mức thuế được điều chỉnh này mang lại sự nhẹ nhõm phần nào khi quốc gia này đang vật lộn với áp lực kinh tế trong nước. Do Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Indonesia, các nhà phân tích tin rằng việc giảm thuế quan có thể thúc đẩy thương mại và bảo vệ các ngành công nghiệp thâm dụng lao động khỏi những thách thức kinh tế. Thỏa thuận này được đạt được sau thỏa thuận giữa Tổng thống Prabowo Subianto và Tổng thống Trump về việc mở cửa thị trường rộng lớn với 280 triệu người tiêu dùng của Indonesia cho hàng hóa Hoa Kỳ. Indonesia, quốc gia có thặng dư thương mại 17 tỷ USD với Hoa Kỳ, sẽ xóa bỏ hàng rào thuế quan đối với hơn 99% hàng hóa nhập khẩu từ Hoa Kỳ và cam kết mua 2,5 tỷ USD nông sản và 15 tỷ USD năng lượng.
Nhóm nghiên cứu của Citi nhận định thỏa thuận này sẽ có tác động ôn hòa ròng đến nền kinh tế Indonesia. Mặc dù sự thay đổi nguồn nhập khẩu có thể ảnh hưởng nhẹ đến cán cân thương mại, nhưng những tác động kinh tế vĩ mô rộng hơn dự kiến sẽ có thể kiểm soát được. Rủi ro đối với đồng rupiah vẫn còn, nhưng có khả năng sẽ được kiểm soát miễn là giá xuất khẩu hàng hóa của Indonesia vẫn ổn định.
Campuchia: mức cắt giảm “tốt lành”
Campuchia đã thông báo "tin tốt lành" về việc mức thuế đối ứng 19% đối với hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ - giảm từ mức 36% trước đó và giảm đáng kể so với mức 49% ban đầu, được cho là có nguy cơ tàn phá ngành sản xuất và gây bất ổn cho nền kinh tế. Thủ tướng Hun Manet của Campuchia đã lên Facebook vào sáng ngày 01/8 để ca ngợi "kết quả tuyệt vời", nhưng các nhà phân tích cảnh báo rằng Campuchia vẫn chưa thoát khỏi khó khăn. Adam Ahmad Samdin, một nhà kinh tế tại công ty nghiên cứu Oxford Economics, cho biết việc trung chuyển hàng hóa, mà định nghĩa do chính quyền Hoa Kỳ quyết định, vẫn là một mối lo ngại đối với Campuchia, bởi vì sản xuất của nước này phụ thuộc rất nhiều vào đầu vào của Trung Quốc. Tốc độ tăng trưởng kinh tế hậu đại dịch của quốc gia này đã tăng tốc và tăng trưởng hàng năm đã vượt quá 5%, nhưng đòn giáng kép từ thuế quan của Hoa Kỳ và các tranh chấp biên giới gần đây với nước láng giềng Thái Lan đã làm lu mờ triển vọng của Campuchia. Nhà phân tích Adam thừa nhận rằng việc giảm thuế đã giảm thiểu đáng kể rủi ro suy giảm đối với tăng trưởng của Campuchia, đồng thời lưu ý rằng vẫn còn dư địa để có thêm hỗ trợ ngay lập tức trong ngắn hạn, khi vương quốc này cải thiện tỷ lệ nợ công và xây dựng lại không gian tài khóa.
Nhà kinh tế Brian Lee của Maybank cho biết thêm rằng căng thẳng biên giới sẽ ảnh hưởng đến du lịch, đặc biệt là ở các khu vực biên giới. Thái Lan là nguồn khách du lịch quốc tế hàng đầu của Campuchia. Tuy nhiên, mức thuế đối ứng được điều chỉnh giúp Campuchia ngang bằng mức thuế với các nước láng giềng ASEAN và thấp hơn mức thuế áp dụng cho các đối thủ cạnh tranh trong khu vực (như Ấn Độ) trong lĩnh vực may mặc. Nguy cơ sụt giảm mạnh đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hiện đã giảm bớt. Maybank dự kiến tăng trưởng của Campuchia sẽ chậm lại từ 6% năm 2024 xuống còn 5% năm nay và 4,6% năm sau.
Nguồn: TS. Cao Mạnh Cường, chuyên gia kinh tế